KVA ER EIT SAMFUNN?

- vi kan definere eit samfunn som ei gruppe menneske som vel å leve saman overlengre tid
- på eit avgrensa geografisk omrade
- medlemmene i samfunnet deler ein felles kultur
- felles tradisjonar
- felles interesser

Kva tenkjer du på når du høyrer ordet samfunn?
‍
- familien din kan reknast som eit lite samfunn
- skulesamfunnet
- klassesamfunnet
- plassen du bor
- landet du bor i
- verdssamfunnet

- du er eit individ i alle desse samfunna

KORLEIS BØR VI OPPFØRE OSS I EIT SAMFUNN?

- i alle samfunn finst det reglar ein må følgje
- kva som blir tolerert - eller ikkje tolerert kan variere etter kvar du er
- normer
- kan vere skrivne ned (formelle) , eller uskrivne (uformelle)
- dersom vi ikkje følgjer reglane, får vi gjerne ein reaksion frå dei rundt oss
- sanksjon
- kan også vere positive

Kvifor følgjer menneske stort sett lovene og reglane iSamfunnet?

KORLEIS KAN EIN HA DET BRA I EIT SAMFUNN?

- ha det bra i eit samfunn
- folk bli einige om grunnleggjande reglar
- alternativet er kaos
‍
- ulike samfunn har ulikt verdigrunnlag
- når ulike samfunn møtest, med ulike reglar, kan det oppstå konflikt

Korleis bør fleirkulturelle samfunn organiserast?

- det er naturleg at det oppstår konflikter i eit samfunn
- alle menneska endrar seg over tid
- noko som skil eit velfungerande samfunn frå eit som fungerer mindre godt, er korleis vi handterer ulikskapane våre og dei konfliktane som av og til oppstår
- alle i eit samfunn, uansett bakgrunn, bør lære seg normene i samfunnet
- samtidig må alle skaffe seg kunnskap om verdiane til andre kulturar

- å ha rett til å seie meiningane sine er ein av grunnsteinane i eit demokratisk samfunn

Korleis oppfører du deg når du møter menneske du er ueinig med?

- globalisering og betre kommunikasjonsmetodar gjer verda har vorte mindre
- verda er eit verdssamfunn
- varer, tenester, menneske og pengar flyttar seg raskt og enkelt over landegrensene
- krig og forfølging
- dette endrar det norske samfunnet
- i Noreg bur det no menneske med variert kulturell bakgrunn

Kan du du tenkje deg nokre måtar vi har blitt meir avhengige av kvarandre på?

KVA ER FELLESOPPGÅVENE I SAMFUNNET?

- i Noreg har vi mange velferdsordningar
- gratis sjukehus, skule osv.
- sjukepengar om du blir sjuk
- dagpengar om du blir arbeidsledig
- permisjonspengar om om får barn

- andre land har ulike ordningar

- Noreg er eit rikt land, så vi har råd til slike ordningar
- vi er også stort sett einige om at alle i Noreg skal ha same retten til til eit godt liv

- blir kalla velferdsstaten
- tok til for alvor etter andre verdskrig
- arbeidarpatiet
- lagt vekt på skulegang, arbeid, mat og ein stad å bu, slik at alle kan bidra iSamfunnet
- folk har altså ulike rettar

- statsbudsjettet
- ei oversikt, eller budsjett, over utgifter og inntekter
- mesteparten av pengane går til å drive velferdsstaten
- dei fleste inntektene kjem frå skatt og ulike avgifter

- oljefondet og handlingsregelen
- at vi bruker omlag 3% av desse sparepengene

- sosialdemokratisk modell (landa i Norden)
- mykje av politikken i Noreg handlar om ulike prioriteringar på statsbudsjettet, og korleis vi skal få inntekter
- demokratiet styrer kven som skal få bestemme dette

- innbyggjarane i Noreg har rett til å tru på det dei vil, gi uttrykk for meiningane sine og bestemme kven som skal styre landet
- religionsfridom, ytringsfridom og stemmerett
- viktige verdiar i det norske samfunnet

HVORFOR ER TILLIT SÅ VIKTIG FOR ET SAMFUNN?

- det norske samfunnet er bygd på tillit
- limet i samfunnet
- skatt, koronapandemien og trafikkreglar er døme der vi må ha tillit til kvarande

Kvifor er det så viktig at menneska i eit samfunn kan stole på kvarandre og på styresmaktene?

- andre døme
- at styresmaktene ikkje driv med korrupsjon
- at media fortel sanninga
- at politiet og domstolane er rettferdig

Kvifor tenkjer du at tillit er viktig i eit samfunn? Veit du om samfunn der folk ikkje stolar på styresmaktene og kvarandre?

KVA ER MEDBORGARSKAP?

- medborgarskap
- handlar om at alle innbyggjarane blir behandla som likeverdige medlemmar av samfunnet
- også om at innbyggjarane er aktive iSamfunnet gjennom å delta i val, engasjere seg, lytte til kvarandre og løyse oppgåver saman

- medborgarskap er også å ta ansvar for det globale fellesskapet
- klima, hjelpe menneske i naud, støtte FN

- Noreg har forplikta seg til å hjelpe flyktningar

- ettersom fleire og fleire menneske i verda blir tvinga
til å flykte, blir motsetningane i dei rike landa i Europa større og større
- ein del av politikken blir å diskutere slike spørsmål som innvandring

Vedkjem flyktningkrisa deg på nokon måte?
Kvifor er det så vanskeleg å løyse flyktningkrisa?

KORLEIS HAR SAMFUNNA ENDRA SEG?

- dei første menneska
- dyrka ikkje jorda
- reiste frå stad til stad for å jakta
- jeger- og samlarsamfunn
- nomadar

- 10000 år sidan
- jordbruksrevolusjon og jordbrukssamfunn
- folk slo seg ned rundt store elver
- rikelig tilgjenge på vatn
- dei første jordbrukssamfunna oppstår rundt elvane Nilen (Egypt), Eufrat og Tigris (Irak)
- naturlandskap vart til kulturlandskap

- for omlag 4000 år sidan
- overgang til jordbrukssamfunnet i Nord-Europa

- fram til 1700-talet
- sjølvforsyningsjordbruk

- 1700-talet
- bytejordbruk
- byane veks fram
- held fram med å auke heilt fram til dag

- midten av 1700-talet
- den industrielle revolusjonen startar
- overgangen til det moderne samfunnet

- 1800-1900-talet
- generell betring av levekåra
- rettar for fabrikk- og kolgruvearbeidarar kjempa fram av fagforeiningar
- stadig fleire får stemmerett
- utvikling av stadig fleire medisinar
- handelsjordbruk

- 1846-1930
- utvandring frå Noreg til USA

- 1960-åra
- framveksten av den norske velferdsstaten
- oljealderen i Noreg

- i dag
- den digitale tidsalderen
- informasjonssamfunnet

KORLEIS VAR DEI TIDLEGASTE SAMFUNNA?

- jeger- og samlesamfunn
- over 10000 år sidan
‍
- menneska var jegarar og sankarar
- folk hadde ikkje husdyr eller dyrka mark
- dyr dei kunne jakte på
- mat dei fann i naturen

- for å kunne hjelpe kvarandre med denne jobben blei det veldig viktig for dei å leve saman
- grupper i opptil 30 personar
- alle i familie med kvarandre

- bu der det fanst nok mat
- nomadar

- hadde få eigedelar
- hadde truleg ein leiar

KORLEIS VAR OVERGANGEN TIL JORDBRUKSSAMFUNNET?

- for om lag 10 000 år sidan oppstod ei av dei viktigaste endringane i historia til menneska
- overgangen til jordbrukssamfunnet
- utforske korleis dei kunne få naturen til a gi dei det dei ville ha, når dei trong det

- tok kontoll over dyra
- folk slapp å flytte rundt
- jorda og dyra ga folk grønsaker, frukt, kjøt, og mjølk
- enklare å skaffe skinn til klede og anna utstyr

- denne endringa skjedde omlag 6000 år seinare i Nord-Europa
- klimaet endrar seg

- i Midtausten var klimaet tørt men fruktbart grunna dei store elvane
- Nilen i Egypt og Eufrat og Tigris i Irak

- den fruktbare halvmånen
- landa i Midtausten

- ved jordbruk endra samfunna seg mykje
- folk måtte samarbeide meir
- skaffe seg felles forsvar mot fiendar
- ha feller reglar og lover for for korleis samfunnet skulle vere
- samle på eigedelar
- skilnadane på folk auka, og folk med rikdom fekk meir makt

- samfunnet blei altså ogranisert annleis fordi menneska gjorde ting annleis

KORLEIS SER DET NORSKE SAMFUNNET UT I DAG?

- Norge i dag har høg levestandard
- gode velferdsordningar, likestilling og stabil økonomi
- blitt til og kjempet for av politikere som har gjort kloke val for fellesskapet

- Noreg er i fleire år blitt kåra til det beste, eller eit av det beste landet å bu i
- FN
- HDR (Human Development Index)
- menneskeleg utvikling, forventa levealder, utdanning og inntekt

- FN måler også lykke
- Noreg skårer høgt på denne lista

Kvifor trur du Noreg skårar så høgt på lykkeskalaen til FN?
fn.no/statistikk/lykkeindeks

- Noreg er rikt på naturressursar som vatn, fisk, mineral, jordbruk, skogbruk, gass og olje
- oljefondet
- sparepengar som skal brukast til å sikre ei god framtid for barn og barnebarn, og for kommande generasjonar

- informasjonssamfunn
- informasjon og kunnskap er ein viktig del av samfunnet
- grunnlag for å bruke og skape teknologi
- bruke teknologi for å redde klimaet
- kan skape etiske dilemma

Kva slags teknologi meiner du er viktig for deg og for samfunnet vårt?

- for menneska er det viktig å bu saman
- du og kunnskap er viktig for at samfunnet skal utvikle seg
- for at eit samfunn skal vere ein god stad å leve, treng det aktive samfunnsborgarar som har mykje kunnskap
- eit samfunn er summen av alle menneska som bur i det

KVA FOR UTFORDRINGAR HAR VI FOR FRAMTIDA?

- Noreg er ein god stad å leve
- likevel er der menneske som strevar og at vi har utfordringar å løyse

- befolkninga blir stadig eldre
- mange tærande og få nærande
- færre menneske som kan jobbe og tene pengar
- fleire som ikkje jobbar fordi dei er blitt pensjonistar

- i tillegg lever vi lenger enn tidligere
- veldig kostbart
- vi treng fleire menneske som kan vere med på å arbeide, og slik sikre inntekter til samfunnet

- dersom ikkje fødselstala aukar og reproduksjonsnivaet blir halde stabilt, vil det bli færre menneske i samfunnet som kan sikre velferdsstaten
- innvandring kan løyse dette problemet
- viktig at innvandrar lærer seg det norske språket, og at di ikkje vert diskriminerte

- Noreg har store inntekter frå ikkje-fornybar energi
- viktig at samfunnet utviklar høg kompetanse på alternative energikjelder som vind-, vass- og solkraft
- fornybar ressurs som kan bidra til å løyse global oppvarming