Europa no
Europa
Læringsmål
1. Geografisk og politisk definisjon av Europa
2. Det ulike Europa
3. Kulturelt mangfald og felles verdiar
4. Historiske vendepunkt og samtidige utfordringar
Europa er ein fascinerande verdsdel som ofte blir diskutert og studert for den unike blandinga si av kulturar, historie og politiske system. Den er den nest minste verdsdelen etter Oseania, men med si store folkesetnad er Europa den tredje mest folkerike verdsdelen. Ein interessant faktor med Europa er at det ikkje alltid er så lett å definere kva som faktisk er Europa. Dette kjem av at nokre land, som Russland og Tyrkia, ligg både i Europa og Asia, medan Island geografisk sett er plassert mellom Europa og Nord-Amerika. Så, når vi snakkar om Europa, må vi tenkje litt breiare enn berre geografiske grenser.
Europa består av 48 land, frå dei aller minste som Vatikanstaten i hjartet av Roma, til dei største som Russland, som strekkjer seg langt utover dei europeiske grensene. Desse landa er svært ulike når det kjem til storleik, levekår, styresett, historie og kultur. Det er denne variasjonen som gjer Europa til eit spennande kontinent å utforske.
Levestandarden i desse landa kan variere stort. Til dømes har ungdom i sørlege og austlege delar av Europa opplevd større økonomisk usikkerheit og arbeidsløyse enn kva som er vanleg i andre delar av Europa. Det er også verd å merke seg at skilnadene mellom rike og fattige kan vere større i nokre europeiske land enn det vi er vant med i Noreg, og at kvinner si deltaking i arbeidslivet også varierer.
Eit av dei mest spennande aspekta ved å reise i Europa er dei mange ulike språka og tradisjonane du møter. Kvar gong du kryssar ei grense, kan du oppleve noko nytt og unikt. Dette mangfaldet gjenspeglar den rike kulturelle arva som finst i Europa. Trass i dette mangfaldet, finst det likevel nokre verdiar som mange europearar ser ut til å dele, som fridom, demokrati og toleranse.
Historisk sett var fallet av Berlinmuren i 1989 eit vendepunkt for Europa. Det markerte starten på ein ny æra der land aust for det tidlegare "jernteppet" gradvis vart integrerte i den europeiske unionen (EU), og demokratiet styrkte sin posisjon på kontinentet. Levestandarden auka for mange, og reiser mellom landa vart einklare. Dette førte til at nordmenn kunne feriere i stadar som Kroatia og Krakow, og arbeidsinnvandring, som polske handverkarar som kom til Noreg, vart meir vanleg.
Likevel, trass i desse positive endringane, er det ein viss uro knytt til kor sikre dei demokratiske rettane eigentleg er. Demokratiet blir utfordra i nokre europeiske land, noko som minner oss om at det ikkje bør takast for gitt. Det er viktig å vere aktivt engasjert og bidra til å bevare dei verdiane som definerer Europa. Framtida til Europa ligg i hendene på oss alle, og vi har eit felles ansvar for å forme identiteten til kontinentet.
5 SPØRSMÅL
EU
Læringsmål
1. Bakgrunn for samarbeid
2. Den Europeiske Unionen (EU)
3. Familieanalogien
4. Medlemskap og relasjonar
5. Historisk utvikling og mål
6. Dei fire fridommane
7. Fordelar og ulemper med EU-medlemskap
8. Samarbeidet
Europeisk samarbeid har lenge vore eit sentralt tema i historia til kontinentet vårt. Etter århundrar med konfliktar og krigar mellom ulike nasjonar, har fokuset dei siste tiåra skifta mot samarbeid og fellesskap. Dette samarbeidet er i dag mest synleg gjennom Den europeiske unionen (EU), ei samanslutning av land som samarbeider om alt frå økonomi til politikk.
Ein enkel måte å forstå EU på er å tenkje på det som ein stor familie. I starten var det Tyskland og Frankrike – som lenge hadde hatt eit anstrengt forhold – som bestemde seg for å jobbe saman. Dei starta det som skulle vekse til å bli EU, og etter kvart vart familien større med 25 medlemsland i dag. Familien jobbar saman for å sikre ein god økonomi, der Tyskland bidreg mest, og dei deler visse felles verdiar. Men, akkurat som i alle familiar, er det ulike meiningar og ønskjer om korleis ting skal gjerast.
Storbritannia valde å forlate denne familien for å prøve å stå på eigne bein, medan Noreg – som ein fetter – vel å ikkje vere eit fullverdig medlem, men deltek likevel i nokre av familieaktivitetane og bidreg økonomisk.
Samarbeidet i Europa starta for alvor etter dei to verdsskrigane, med ein idé om at nært samarbeid kunne forhindre nye krigar. Dette førte til opprettinga av det som først var kjent som Det europeiske kol- og stålfellesskapet, og som seinare utvikla seg til EU. Hovudmålet var å skape eit fredeleg og stabilt Europa.
Eit sentralt aspekt ved EU er dei fire fridommane: fri flyt av varer, tenester, kapital og arbeidskraft. Dette betyr at landa i EU samarbeider om å gjere det einklare for bedrifter å handle med kvarandre, og for folk å reise, studere og arbeide i ulike land. For mange representerer dette fantastiske moglegheiter, både økonomisk og personleg. Men det er også dei som er bekymra for negative sider, som at jobbar kan gå til dei som er vande med lågare lønningar.
Så kvifor er det så mange land som ønskjer å vere med i EU? Vel, det er fordi medlemskap kan gi økonomisk vekst, høgare velstand, og ikkje minst, ein del av eit større fellesskap som jobbar saman mot felles mål. Samtidig, som i alle samarbeid, finst det utfordringar og ulike synspunkt som må balanserast.
Dette samarbeidet i Europa viser korleis tidlegare fiendar kan bli partnarar og jobbe saman for ei betre framtid. Det er eit døme på kor viktig det er å finne felles grunn og arbeide mot felles mål, sjølv når det er ulike meiningar om korleis desse måla best kan nåast.
5 SPØRSMÅL
Noreg i Europa
Læringsmål
1. Noreg si rolle i Europa
2. Kulturelle og sosiale band
3. Arbeidsinnvandring og økonomisk samarbeid
4. Noreg sitt forhold til EU
5. Argument for EU-medlemskap
6. Argument mot EU-medlemskap
7. Personleg refleksjon og spørsmål
Noreg sitt forhold til Europa er både komplekst og nært. Geografisk sett ligg Noreg på utkanten av Europa, og er ikkje medlem av Den europeiske unionen (EU). Likevel er landet vårt tett samanknytt med resten av verdsdelen gjennom handel, kultur, og menneskelege band. La oss utforske nokre aspekt ved denne tilknytinga og debatten rundt EU-medlemskap.
Noreg har sterke handelsband med mange europeiske land. Sverige, Tyskland og Storbritannia er blant dei vi handlar mest med. Norsk fisk er ettertrakta i heile Europa, og musikken og litteraturen vår finn også publikummet sitt her. Dette viser korleis økonomien vår er integrert med den europeiske.
Kulturelt og sosialt er vi også ein del av det europeiske fellesskapet. Mange i Noreg har bakgrunn frå andre europeiske land, og vi reiser ofte på ferie til ulike stadar i Europa. I tillegg lærer vi europeiske språk som engelsk, spansk, fransk eller tysk på skulen, noko som opnar opp for kommunikasjon og forståing på tvers av grenser.
Noreg nyttar seg av arbeidskraft frå Europa i ulike sektorar som oljeindustrien, fiskeindustrien og helsevesenet. Dette er ein del av eit større europeisk fenomen der folk flyttar over nasjonale grenser for arbeid. Det viser korleis arbeidsmarknaden vår er voven saman med resten av kontinentet.
Noreg er ikkje medlem av EU, noko som har vorte stadfesta gjennom folkeavstemningar i 1972 og 1994. Men vi står likevel ikkje heilt utanfor. Gjennom EØS-avtalen er vi del av det europeiske økonomiske samarbeidet, noko som gjer at norske borgarar kan studere og jobbe i EU, og norske bedrifter kan selje varer tollfritt i Europa. Schengen-avtalen leit oss også reise utan pass i Schengen-området.
I Noreg er meiningane delte om EU-medlemskap. Tilhengarane argumenterer for at medlemskap ville sikre Noreg ein stemme i viktige avgjerder som påverkar heile Europa, som miljøtiltak og økonomisk politikk. Dei peikar på at samarbeid er nødvendig for å møte globale utfordringar.
Motstandarane verdset norsk sjølvstyre høgt og fryktar at medlemskap i EU vil føre til at avgjerder som påverkar norske interesser blir tekne i Brussel, langt frå norske realitetar. Dei er også bekymra for at EU ikkje alltid tek dei rette vala i miljø- og klimapolitikken, og at norske behov, særleg i distrikta, kan bli oversett.
Det er klart at Noreg, sjølv som ein geografisk utkant i Europa, er tett integrert med resten av kontinentet gjennom økonomi, kultur, og folkelege band. Spørsmålet om EU-medlemskap er komplekst og rører ved grunnleggjande spørsmål om suverenitet, identitet, og internasjonalt samarbeid. Kva synest du? Bør Noreg styrkje bandet sitt til Europa gjennom EU-medlemskap, eller er det betre å stå utanfor og samtidig halde på eit nært samarbeid gjennom avtalar som EØS og Schengen?
5 SPØRSMÅL
Organisasjonar i Europa
Læringsmål
1. Europarådet
2. NATO
3. OSSE (Organisasjonen for sikkerheit og samarbeid i Europa)
4. Fordelar og ulemper med deltaking i desse organisasjonane
5. Kvifor finst det så mange ulike former for samarbeid i Europa?
I Europa finn ein fleire organisasjonar som land samarbeidar gjennom, utanom EU og EØS. Desse inkluderer Europarådet, NATO og OSSE, og Noreg er medlem av alle. Kvart av desse samarbeida har ulike føremål og verdiar, og dei spelar viktige roller i å forme det politiske og sosiale landskapet i Europa.
Europarådet er den eldste samarbeidsorganisasjonen i Europa, grunnlagt for å fremje menneskerettar, demokrati og lov og orden. Med 47 medlemsland må alle følgje den europeiske menneskerettskonvensjonen frå 1950. Dette er eit særs viktig dokument som sikrar grunnleggjande rettar og fridomar for individet. Om nokon kjenner at rettane deira har vorte brotne, kan dei ta saka seie til Den europeiske menneskerettsdomstolen. Domstolen har hjelpt mange menneske i ulike land med å vinne rettferd for urett dei har opplevd, som urettmessig fengsling av demonstrantar eller saker knytt til rett til ekteskap for likekjønna.
NATO er ein militærallianse som inkluderer USA, Canada og fleire europeiske land. Oppretta for å fremje forsvarssamarbeid og sikkerheit blant medlemslanda, har NATO eit prinsipp om kollektivt forsvar. Det betyr at om eitt medlemsland blir angripe, vil dei andre landa kome til hjelp. Etter den kalde krigen vart NATO utvida for å inkludere land frå Aust-Europa, noko som viser evna organisasjonen har til å tilpasse seg nye geopolitiske realitetar.
Når det gjeldet Noregs medlemskap i NATO, kan ein tenkje at det gir landet sikkerheit gjennom kollektivt forsvar og tilgang til eit internasjonalt forsvarssamarbeid. Dette kan vere særs viktig i ei tid med uføreseielege internasjonale trugslar. Ulempene kan inkludere forpliktingar til å delta i militære operasjonar som ikkje alltid er populære blant folket, eller som kan vere kontroversielle.
OSSE (Organisasjonen for sikkerheit og samarbeid i Europa) vart oppretta for å styrkje forholdet mellom Aust- og Vest-Europa etter den kalde krigen og for å redusere risikoen for nye konfliktar. Med 57 medlemsland, inkludert USA, Canada og alle landa frå det tidlegare Sovjetunionen, er OSSE den største regionale sikkerheitsorganisasjonen i verda. Medlemslanda forpliktar seg til å arbeide for tryggleik, stabilitet og fred. Fordelane med å delta i OSSE kan vere tilgang til ein breiare dialog og samarbeid for fred og sikkerheit, medan ulempene kan vere utfordringar med å nå konsensus blant så mange ulike medlemsland med ulike interesser.
Ulike former for samarbeid i Europa reflekterer den komplekse historia til kontinentet og politiske landskap. Desse organisasjonane speglar behovet for samarbeid på tvers av ulike område: forsvar, sikkerheit, menneskerettar, og demokratisk utvikling. Dei ulike samarbeida tilbyr medlemslanda ein plattform for å møte felles utfordringar, fremje fred og stabilitet, og styrkje dei demokratiske verdiane som Europa står for.
5 SPØRSMÅL
Tyskland
Læringsmål
1. Handelspartnar og politisk alliert
2. Kjerne i Den europeiske unionen (EU)
3. Stabilt demokrati og drivkraft i politikken
4. Fallet av Berlinmuren og sameininga
5. Utfordingar etter sameininga
6. Positiv utvikling over tid
7. Feiring av nasjonaldagen
8. Dagens Tyskland
9. Skilnader og likheiter i samfunnet
Tyskland er eit land som har mykje å seie for Noreg og resten av verda. Det er ikkje berre ein av dei største handelspartnarane til Noreg, men også ein viktig politisk alliert. Dette landa, saman med Frankrike, står i hjartet av Den europeiske unionen (EU), og er kjent for å vere den største økonomien i Europa. Tyskland er eit stabilt demokrati og spelar ei sentral rolle i europeisk politikk.
Etter at Berlinmuren vart riven i 1989, gjekk Tyskland gjennom store endringar. Berlinmuren var eit symbol på delinga mellom Aust-Tyskland og Vest-Tyskland, der aust var under eit kommunistisk styre, medan vest hadde eit demokratisk styresett og ein sterk økonomi. Då muren fell, markerte det starten på ei ny æra for tyskarane. I 1990 vart dei to delane av Tyskland sameinte til eitt land igjen, med Berlin som hovudstad. Dette var eit viktig steg mot fridom og demokrati i Europa.
Sameininga av Tyskland var ikkje utan utfordringar. Dei tidlegare austtyske delstatane sleit med økonomiske problem, høg arbeidsløyse, og mange kjende seg som andrerangs borgarar samanlikna med dei i vest. Det tok tid å byggje opp ein felles identitet og forbetre levestandarden for alle tyskarar. Men med tida har økonomiske og sosiale forskjellar mellom aust og vest vorte mindre, og Tyskland har utvikla seg til eit meir samla og likt samfunn.
Tyskland i dag er eit land der innbyggjarane, både frå aust og vest, lev liknande liv. Skilnader eksisterer framleis, men dei er ikkje lenger berre mellom aust og vest. Økonomiske og sosiale skilnader kan også finnast mellom by og land, eller nord og sør i landet. Likevel er det mange som meiner at dagens Tyskland er det beste Tyskland som nokon gong har eksistert, eit land der folk som ein gong var tvinga til å leve åtskilt, no kan leve saman.
Nasjonaldagen i Tyskland, feira den 3. oktober, symboliserer denne sameininga og freden. Den blir feira på ein dempa måte, utan store paradar eller veivande flagg, noko som speglar tyskarane sitt ønske om ei roleg og inkluderande feiring. Dette står i kontrast til dei store feiringane som fann stad då Berlinmuren fall, og viser korleis Tyskland verdset demokratiet sitt og fridommen sin på ein stillferdig, men stolt måte.
Tyskland si rolle i Europa og verda er ikkje til å undervurdere. Landet si økonomiske styrke, politiske stabilitet, og historiske erfaringar med å overvinne deling og byggje eit samla samfunn, gjer det til ein viktig modell for andre land. For Noreg, og mange andre land, er Tyskland ein viktig partnar ikkje berre økonomisk, men også som eit døme på verdien av samarbeid, demokrati, og fellesskap.
5 SPØRSMÅL
Russland
Læringsmål
1. Grensa mellom Noreg og Russland
2. Den kalde krigen og grensekryssing
3. Moderne krav til grensekryssing
4. Russland
5. Endringar etter Sovjetunionens fall
6. Putin sitt styre
7. Internasjonale forhold
8. Samarbeid og utfordringar mellom Noreg og Russland
9. Russland i den internasjonale konteksten
Lengst nordaust i Noreg finn vi den koortaste grensa vår mot eit anna land. Det strekkjer seg nesten 20 mil langs grensa til Russland. På byrjinga av 1990-talet var det berre 2500 menneske som passerte grensestasjonen ved Kirkenes kvart år. I dag er dette talet hundre gonger høgare, med rundt ein kvart million menneske som kryssar grensa årleg. Trass i kravet om pass og visum for å krysse grensa, har nordmenn og russarar tett kontakt.
Under den kalde krigen var det mange grunnar til at så få menneske kryssa grensa mellom Noreg og Russland. Ein av dei viktigaste grunnane var spenninga og mistrua mellom aust og vest, der landa stod på kvar si side av konflikten. Dette gjorde det vanskeleg og ofte farleg å reise mellom dei to landa. I tillegg var det strenge restriksjonar og kontroll på reiseaktivitetar som følgje av politiske og militære omsyn.
I dag treng folk framleis pass og visum for å krysse denne grensa, hovudsakleg av sikkerheitsgrunnar og for å ha kontroll på kven som kryssar grensa. Dette er ein vanleg praksis internasjonalt, spesielt på grenser mellom land med ulike politiske system eller der det kan vere spenningar.
Russland, som er det største landet i verda, dekkjer elleve tidssoner og strekkjer seg over to kontinent. Landet har ei rik historie, med dramatiske hendingar som revolusjonar og periodar med diktatur, men òg ein rik kultur, med kjende ballettar og idrettsheltar. Etter Sovjetunionens fall vart Russland ein sjølvstendig republikk, og Boris Jeltsin vart landets første valde president. Han prøvde å gjennomføre økonomiske reformer som skulle forme om det sovjetiske økonomiske systemet, men overgangen var vanskeleg og førte til store økonomiske og sosiale problem.
Under Vladimir Putin har Russland opplevd meir stabilitet og økonomisk vekst, men landet har også møtt kritikk for mangelen på demokratiske rettar og friheiter. Russlands internasjonale forhold, særleg i nordområda og med naboland, er komplekse. Landet har vist militær styrke og involvert seg i konfliktar som i Ukraina, samtidig som det har brukt økonomiske og politiske middel for å påverke andre land.
Noreg og Russland har eit langt historie med samarbeid, men òg med utfordringar. Samarbeidet har vore viktig for å handtere felles interesser som fiskerettar i Barentshavet, medan politiske og militære spenningar har skapt utfordringar. Menneskerettssituasjonen i Russland, behandlinga av politiske motstandarar og kritiske journalistar, og den internasjonale ageringa i landet har ført til kritikk frå Noreg og andre vestlege land.
Når vi tenkjer på Russland, er det mange ulike aspekt å ta i betraktning: den rike kulturen og historia, politiske og økonomiske utfordringar, og rolla i landet på den internasjonale arenaen. Det er viktig å forstå desse nyansane for å få eit meir komplett bilete av Russland og forholdet vårt til denne store naboen.
5 SPØRSMÅL
Nye krigar i Europa
Læringsmål
1. Krigen i Jugoslavia
2. Konflikta i Ukraina
I dei siste tiåra har Europa vore vitne til to store konfliktar som minner oss om at fred ikkje kan takase for gitt: krigen i Jugoslavia på 1990-talet og konflikten i Ukraina som byrja i 2014.
På byrjinga av 1990-talet braut det ut krig i Jugoslavia, eit land i Søraust-Europa som ikkje lenger eksisterer i si opphavlege form. Jugoslavia var samansett av fleire nasjonar med ulike etniske grupper, språk og religionar. Etter døden til president Josip Broz Tito i 1980, byrja spenningane mellom dei ulike folkegruppene å auke. Dette førte til at Slovenia, Kroatia, Bosnia-Hercegovina, Makedonia og seinare Montenegro og Kosovo erklærte seg uavhengige.
Konflikten var prega av etnisk reinsing, særleg i Bosnia-Hercegovina, der tusenvis av menneske vart drepne eller tvunge til å flykte frå heimane sine. Krigen resulterte i store humanitære katastrofar, med mange sivile offer og enorme øydeleggingar.
I 2014 byrja ein ny alvorleg konflikt i Europa då Russland annekterte Krim-halvøya frå Ukraina. Dette førte til internasjonal fordømming og sanksjonar mot Russland. Konflikten spreidde seg til Aust-Ukraina, der separatistiske grupper støtta av Russland kjempa mot den ukrainske regjeringa.
Denne konflikten har ført til tusenvis av dødsfall og har skapt ein humanitær krise, med mange internt fordrivne personar. Spørsmålet om territorium og nasjonal identitet står sentralt.
Desse konfliktane i Europa lærer oss om viktigheita av dialog og diplomati for å løysa tvistar. Dei viser òg kor skjør freden kan vere og kor viktig det er å arbeide for å forstå og respektere kvarandre sine forskjellar. Både i Jugoslavia og i Ukraina har internasjonale aktørar prøvd å mekle og finne løysingar, men vegen til varig fred er ofte lang og krevjande.
Å studere desse konfliktane gir oss innsikt i korleis historiske, etniske og politiske faktorar kan føre til krig, men òg kor viktig det er å arbeide for fred og stabilitet i vår eiga tid.
5 SPØRSMÅL
Utfordringar for Europa
Læringsmål
1. Interne konfliktar
2. Brexit
3. Flyktningar
4. Terror
5. Trugslar mot ytringsfridommen
Europa står overfor mange utfordringar som vi må handtere saman. Desse utfordringane omfattar både globale problem som klimaendringar og trugslar mot demokratiet, og dessutan meir interne utfordringar som interne konfliktar og verdiar i EU, brexit, flyktningkrisa, terror, og truslar mot ytringsfridommen.
Interne konfliktar i Europa kan samanliknast med eit orkester der ikkje alle spelar i takt. Eit døme er Storbritannia som valde å forlate EU, kjent som Brexit. Brexit skjedde fordi nokre britar ønskte å ta tilbake kontrollen over sitt eige land og var uroa over arbeidsinnvandring og generell innvandring frå andre EU-land.
I EU har både Polen og Ungarn utfordringar knytt til EU-verdiar, der deira regjeringar førar ein politikk som bryt med EUs prinsipp om rettsstaten og mediafridom. Dette har ført til spenningar mellom desse landa og EU. Likevel viser undersøkingar at eit stort fleirtal i begge landa framleis ønskjer EU-medlemskap.
Flyktningkrisa er også ei stor utfordring for Europa. Millionar av menneske frå krigsramma område søkjer tilflukt i Europa, noko som har skapt debatt om kor mange flyktningar landa kan og bør ta imot. Nokre argumenterer for at Europa må hjelpe flyktningar fordi det er humanitært og kan også vere til økonomisk fordel gitt Europas aldrande befolkning.
Terror har ramma fleire europeiske byar og representerer ein trussel mot demokratiske verdiar som ytringsfridom og toleranse. Terrorangrep som dei mot Charlie Hebdo i Paris og mot AUFs sommarleir på Utøya i Noreg, viser korleis ekstremistiske ideologiar kan føre til grufulle handlingar.
Truslar mot ytringsfridommen, som drapet på Samuel Paty i Frankrike, utfordrar Europas verdiar. Ytringsfridom er fundamentalt, men desse hendingane viser kor viktig det er å balansere fridommen til å ytre seg med respekt for andre trua si og verdiar.
Desse utfordringane krev samarbeid og dialog, både innanfor og utanfor Europa. Det er viktig å finne felles løysingar som respekterer menneskerettane og demokratiske verdiar, samtidig som vi anerkjenner og adresserer dei legitime bekymringane folk har. Ved å jobbe saman kan vi byggje eit sterkare og meir einskapleg Europa som er rusta til å møte framtidige utfordringar.
5 SPØRSMÅL