Berekraftige samfunn
Berekraftig utvikling handlar om å møte dagens behov utan å øydeleggje framtidige generasjonar si evne til å møta sine. Det omfattar tre hovudområde: økonomisk, sosialt og miljømessig berekraft. Velferdsplanen for ei berekraftig utvikling siktar mot å balansere ressursbruk og velferdsfordeling globalt, slik at rike og fattige land kan nyte godt av jorda sine gode på ein rettferdig måte. Dette inneber å skapte meir rettferdige samfunn der alle har tilgang til grunnleggjande tenester og moglegheiter. For å nå desse måla, er det nødvendig å bruke ressursane våre klokt og finne løysingar på globale problem som klimaendringar, fattigdom og ulikskap. Gjennom internasjonalt samarbeid og innovasjon kan vi arbeide mot ei meir berekraftig og rettferdig verd.
Dei tre delane av berekraft
1. Miljømessig berekraft
2. Sosial berekraft
3. Økonomisk berekraft
Når vi snakkar om berekraft, tenkjer vi ofte på miljøet og korleis vi kan ta vare på planeten vår. Men berekraft handlar om meir enn berre miljøet. Det er tre hovuddelar i berekraft: miljømessig berekraft, sosial berekraft, og økonomisk berekraft. Alle desse delane må arbeide saman for at noko skal vere verkeleg berekraftig.
For det første, miljømessig berekraft betyr at vi må ta vare på naturressursane våre og redusere utsleppa av klimagassar. Det vil seie at vi må bruke naturressursar på ein måte som ikkje skadar miljøet, slik at desse ressursane kan fornyast og vere tilgjengelege for framtidige generasjonar. Til dømes, når vi lagar sko, bør vi unngå å bruke material som fører til mykje utslepp eller som ikkje kan resirkulerast.
Sosial berekraft handlar om å sikre at menneske blir behandla rettferdig og med respekt, uansett kor dei bur eller kva slags arbeid dei gjer. Dette betyr at arbeidarar som lagar produkta vi kjøper, som til dømes sko, skal ha gode arbeidsforhold, rettferdig lønn, og tryggje arbeidsplassar. Eit samfunn som sikrar rettferd og like moglegheiter for alle, er eit sosialt berekraftig samfunn.
Økonomisk berekraft inneber at økonomiske aktivitetar må utførast på ein måte som ikkje tømmer ressursane våre, men som heller bidreg til ein sunn økonomi som kan vare over tid. Det betyr at vi må tenkje på korleis vi kan produsere og konsumere varer på ein måte som ikkje berre er lønsam på kort sikt, men som også er levedyktig i lengda. Sko som er produserte på ein kostnadseffektiv måte, som varer lenge, og som eventuelt kan resirkulerast, bidreg til økonomisk berekraft.
For å sjå på berekraft i praksis, kan vi tenkje på produksjonen av sko. Eit døme på miljømessig berekraft er å lage skosolar av resirkulert plast for å redusere bruk av nye råvarer og minske utslepp. Sosial berekraft kan oppnåase ved å sikre at skofabrikkane tilbyr arbeidarane sine gode arbeidsforhold. Økonomisk berekraft kan oppnåast ved å produsere sko som er haldbare og kostnadseffektive over tid.
Det er viktig å merke seg at berekraft ikkje berre handlar om det ein enkelt produsent eller forbrukar gjer. Det handlar om korleis alle aspekt av samfunnet vårt – frå lokale fellesskap til globale økonomiar – arbeid saman for å skape ein framtid der alle kan leve godt, utan å øydeleggje planeten vår eller utnytte andre menneske.
Å vere ein berekraftig forbrukar kan vere utfordrande, fordi det ofte krev at vi gjer medvitne val om kva vi kjøper og korleis vi lever. Det kan vere vanskeleg å vite kva som faktisk er berekraftig, og det kan krevje ekstra innsats og ressursar. Men ved å vere informert og ta medvitne val, kan vi alle bidra til ein meir berekraftig framtid.
Velferdsplanen for ei berekraftig utvikling
1. Utrydde fattigdom
2. Motarbeide ulikskap
3. Stanse klimaendringane
4. Regjeringa og kommunane
5. Urbanisering som trend
6. Berekraftige byar (mål nr. 11)
7. Individuell påverknad
8. Kollektiv påverknad
9. Finn ein balanse
10. Spørsmål om ressursbruk
Verdsplanen for ei berekraftig utvikling er ein arbeidsplan alle landa i verda har vorte einige om for å sikre ei lysare framtid for alle. Denne planen består av 17 mål, kjent som berekraftsmåla til FN, og har som hovudmål å utrydde fattigdom, nedkjempe ulikskap og stoppe klimaendringane innan 2030. For å nå desse måla må alle land, anten dei er rike eller fattige, bidra og samarbeide. Dette påverkar også Noreg, der både regjeringa og kommunane må arbeide i tråd med desse måla i avgjerdene sine, som kor mykje pengar som skal gå til sjukehus eller kor mykje olje som kan pumpast opp.
Berekraftsmåla er designa for å fungere saman. Viss vi forsømar eitt mål, kan det gjere det vanskelegare å nå dei andre. Til dømes, om vi ikkje tek tak i helseutfordringar, kan det hindre barn i å gå på skule fordi dei er for sjuke. Måla handlar om å byggje samfunn som kan halde seg sterke og sunne over tid.
Spesielt er berekraftig byutvikling viktig. I dag bur over halvparten av verda si befolkning i byar, og dette talet veks. Byar står for ein stor del av klimagassutsleppa globalt og møter store utfordringar som fattigdom og tilgang til reint vatn og helsetenestar. Likevel har vi teknologien og kunnskapen som trengst for å gjere byar meir berekraftige, til dømes gjennom betre kollektivtransport, solceller, og lokale kjøkkenhagar.
Som ein del av samfunnet har du makt til å påverke kor berekraftig samfunnet blir. Du kan bidra lokalt, til dømes ved å engasjere deg i lokalpolitikken eller støtte organisasjonar som arbeider for eit betre miljø. Små handlingar som å bruke mindre bensinbil og ete mindre kjøt kan også gjere ein forskjell. Saman kan vi arbeide mot ein betre balanse mellom menneske, natur, og økonomi, sjølv i ei verd med avgrensa ressursar.
Tenk over korleis du kan bidra til å nå berekraftsmåla. Kvart enkelt bidrag er viktig, og saman kan vi skape ein verkeleg forskjell for framtida vår og for planeten vår. Kva tenkjer du om forbruket av ressursar i verda, og den skeive fordelinga av desse? Det er viktig å reflektere over desse spørsmåla og tenkje på korleis vi alle kan bidra til ei meir rettferdig og berekraftig verd.
Ressursfordelinga i verda
1. Global ulikskap
2. Framgang mot fattigdom
3. Geografisk fordeling av fattigdom
4. Økonomisk vekst og ulikskap
5. Ulikskap i rike land
I verda i dag ser vi at ressursane er fordelt på ein måte som skapar store ulikskapar. Denne ulikskapen finst både mellom ulike land og innanfor dei enkelte landa sjølve. Det betyr at nokre få menneske og land har mykje meir ressursar og rikdom enn dei fleste andre. Denne skeivfordelinga fører til at gapet mellom dei som er rike og dei som er fattige blir stadig større. Dei rikaste i verda blir rikare, medan dei som har lite, ofte står igjen med endå mindre.
Det er likevel viktig å merke seg at det har vore framgang i kampen mot fattigdom. Over dei siste tiåra har ein sett at prosentdelen av menneske som lever i ekstrem fattigdom, har vorte halvert. Dette er positive nyhende, men trass i denne framgangen var det framleis nesten 700 millionar menneske som levde i ekstrem fattigdom i 2017. Å leve i ekstrem fattigdom betyr at ein har mindre enn 1,90 dollar, eller omtrent 17 norske kroner, å leve for kvar dag. Desse menneska finn vi hovudsakleg i Sør-Asia og Afrika sør for Sahara.
Nokre tidlegare fattige land, som Kina, Brasil og India, har opplevd ein stor økonomisk vekst. Dette har gjort at mange har fått eit betre liv og har komme seg ut av ekstrem fattigdom. Likevel har denne økonomiske veksten i stor grad komme ei lita gruppe menneske til gode, som har vorte svært rike. Slik skeivfordeling av veksten gjer at det framleis er mange fattige igjen i desse landa, trass i han store økonomiske framgangen.
Sjølv i rike land som Noreg er ikkje ressursane likt fordelt. Det finst folk som lever i fattigdom, sjølv om dei ikkje er rekna som ekstremt fattige. Fattigdom i rike land kan bety at nokre ikkje har råd til ting som er vanlege for andre, som til dømes å ha mobiltelefon, delta i fritidsaktivitetar eller kjøpe gåver til jul. Vaksne kan slite med å betale for bustaden sin i tide og å dekkje andre nødvendige utgifter. Dette viser at sjølv i land med høg levestandard kan det vere store forskjellar i korleis ressursar og rikdom er fordelt.
Å forstå korleis ressursane er fordelt i verda er viktig for å kunne jobbe mot ein meir rettferdig verd, der forskjellane mellom rike og fattige blir mindre. Det krev at ein set i verk tiltak både på nasjonalt og internasjonalt nivå for å sikre ein meir rettferdig fordeling av rikdom og ressursar.
Rike og fattige land
1. Nasjonale årsaker
2. Globale årsaker
3. Gjeldsproblematikk
4. Ulikskap innanfor land
Å forstå kvifor nokre menneske og land er fattige, medan andre er rike, krev at vi ser på både nasjonale og globale årsaker. Det er mange faktorar som spelar inn, og desse kan vere komplekse og tett samanvevde.
På eit nasjonalt nivå kan fattigdommen i eit land skuldast fleire interne forhold. Dette kan inkludere dårleg politisk styring, kor mange borgarkrigar har ramma landet, eller korleis naturressursane blir forvalta. Nokre land har kanskje rikeleg med naturressursar, men dersom desse ressursane blir utnytta på ein dårleg måte, eller inntektene frå dei ikkje blir fordelt rettferdig, kan det føre til auka ulikskap og fattigdom. Dårleg infrastruktur, som vegar og sjukehus, og dessutan naturkatastrofar som jordskjelv og flaum, kan òg gjere eit land meir utsett for fattigdom.
På det globale planet kan historiske hendingar, som kolonisering, ha langvarige effektar på eit lands økonomi. Mange land i Latin-Amerika og Afrika vart utnytta for sine ressursar av europeiske kolonimakter, som skodde seg sjølve og etablerte eit økonomisk system som favoriserte dei på bekostning av dei koloniserte landa. Sjølv etter at desse landa vann si uavhengigheit, var dei ofte etterlatne med store utfordringar som hindra økonomisk vekst og utvikling.
Den industrielle revolusjonen, som først og fremst fann stad i Europa og USA, gav desse landa eit økonomisk forsprang. Dette forspranget vart ytterlegare styrkt av tilgangen til betre teknologi, som gjorde det mogleg å produsere varer meir effektivt og dermed tene meir pengar. Land som produserer høgteknologiske produkt, som datamaskiner, har ein fordel samanlikna med land som hovudsakleg produserer og sel meir grunnleggjande varer, som appelsinar.
Eit anna viktig aspekt ved global ulikskap er gjeldsproblematikken. Mange fattige land har teke opp store lån frå rikare land eller internasjonale finansinstitusjonar, og beteninga av denne gjelda tek ein stor del av deira økonomiske ressursar. Dette gjer det vanskeleg for desse landa å investere i utdanning, helse og andre viktige område som kan fremje økonomisk vekst og redusere fattigdom.
Ulikskap finst òg innanfor eit land sine grensar. Kven som har tilgang til naturressursar, kven som har politisk makt, og korleis denne makta blir brukt, kan føre til at rikdom og makt blir halden av ein liten del av befolkninga, medan fleirtalet blir etterlaten i fattigdom.
Dei viktigaste årsakene til ulikskap og fattigdom er altså ei blanding av historiske, politiske, økonomiske og geografiske faktorar. Ved å forstå korleis desse faktorane spelar saman, kan vi betre forstå kvifor ulikskapen mellom og innanfor land eksisterer, og arbeid mot løysingar som kan bidra til å redusere denne ulikskapen.
Rettferdige samfunn
1. Grunnleggjande om rettferd i samfunn
2. Skattesystemet som eit verktøy for rettferd
3. Aukande ulikskap i samfunn
4. Kampen for betre fordeling av ressursar
5. Konsekvensar av økonomisk vekst
6. Global rettferd og ansvarsfordeling
7. Vegen framover
I verda vår er det stor variasjon i korleis samfunn er organiserte og korleis ressursar blir fordelte. Det er klart at nokre samfunn er meir rettferdige enn andre, og dette kan vi sjå gjennom korleis dei handterer utfordringar knytte til ulikskap.
Ein viktig faktor som bidreg til eit meir rettferdig samfunn, er korleis skattesystemet fungerer. I Noreg, til dømes, er skattesystemet progressivt. Det betyr at dei som tener meir, betalar ein høgare prosentdel av inntekta si i skatt enn dei som tener mindre. Dette skattesystemet sikrar at pengane blir brukt på fellesgode som utdanning og helse, noko som gagnar alle. Målet er at alle skal ha like moglegheiter, uavhengig av økonomisk bakgrunn.
Likevel, sjølv i samfunn med gode fordelingssystem, som Noreg, har ulikskapen auka over tid. Grunnar til dette inkluderer blant anna innvandring frå fattige land og at inntektsauken hovudsakleg har gått til dei som allereie er rike. Dette viser at sjølv dei beste systema treng vedlikehald og oppdateringar for å sikre rettferdig fordeling over tid.
Kampen for ein meir rettferdig fordeling av ressursar er ikkje ny. Historisk har arbeidarrørsla kjempa for rettferd ved å krevje ein større del av verdiskapinga. Dette har ført til betre arbeidsvilkår og ein meir rettferdig fordeling av rikdommen. Internasjonalt ser vi også forsøk på å skape ein meir balansert verd gjennom bistand og handel. Mange argumenterer for at handel framfor bistand ("trade, nót aid") kan vere ein meir effektiv måte å byggje økonomisk sjølvstende og vekst på i fattige land. Dette kan på sikt føre til betre levekår og mindre avhengnad av hjelp utanfrå.
Men, vi må også tenkje på konsekvensane av den økonomiske veksten vår. Denne veksten har ofte kome med høge kostnadar for miljøet og har bidrege til klimaendringar. Ironisk nok råkar desse endringane fattige land hardast, sjølv om dei har bidrege minst til problemet. Dette reiser spørsmål om rettferd på eit globalt nivå og utfordrar oss til å vurdere korleis vi kan leve på ein måte som er meir berekraftig og rettferdig for alle.
Diskusjonen om global rettferd og fordeling av ressursar utfordrar oss til å tenkje på kva som er rett og korleis vi kan skape eit meir rettferdig verdssamfunn. Spørsmålet om den rike delen av verda er villig til å gi opp ein del av sine ressursar for å hjelpe den fattige delen er komplekst. Om vi vel å gjere det, vil det ha konsekvensar for levestandarden og økonomien vår. Men det vil også vere eit steg mot ein meir rettferdig verd der alle har moglegheiten til å leve eit godt liv. Denne typen globale endringar krev at vi alle tenkjer på kva slags framtid vi ønskjer og korleis våre handlingar påverkar andre rundt oss og framtidige generasjonar.
Bruken av ressursane i verda
1. Reduksjon av forbruk
2. Berekraftig produksjon
3. Gjenbruk og resirkulering
4. Endre energibruk
5. Økologisk fotavtrykk
For å sikre ei berekraftig framtid, er det viktig at vi endrar korleis vi brukar ressursane på jorda. Eit av dei mest slåande døma på at vi brukar for mykje ressursar, er Earth Overshoot Day. Denne dagen markerer når vi har brukt meir ressursar enn det jorda klarer å fornye på eit heilt år. I 2020 kom denne dagen allereie 22. august, noko som tyder på at vi levde på "lånt tid" resten av året.
Kvifor er dette eit problem? Jo, fordi det viser at vi menneske har eit økologisk fotavtrykk som er mykje større enn det jorda toler. For å setje det i perspektiv: Om alle skulle levd som ein gjennomsnittleg person i Noreg, ville vi trenge tre jordklodar! I motsetnad, om alle hadde hatt same forbruksnivå som ein gjennomsnittleg person i India, ville vi berre trunge litt meir enn ein halv jordklode.
Situasjonen var ikkje alltid slik. Besteforeldra våre vaks opp i ein tid der forbruket var mykje lågare. Men sidan 1990 har forbruket per person i Noreg dobla seg. Dette skuldast dels at vi har fått betre råd, og dels at mange varer, som klede, har vorte billigare. Men er dette berre positivt? Billige klede og andre varer er ofte ikkje berekraftige. Dei er billige fordi produksjonen ikkje tek omsyn til miljøet eller til arbeidarane som lagar dei. Om desse varene skulle vore produserte på ein rettferdig og miljøvennleg måte, ville dei koste mykje meir.
Så stiller vi spørsmålet: Treng vi verkeleg alle desse tinga vi kjøper? Mange av oss har skap og kommodar fulle av klede vi sjeldan brukar. Faktisk kastar vi nordmenn i gjennomsnitt 23 kilo klede kvar år. Dette viser eit enormt overforbruk.
Når det kjem til miljøet, er det ikkje berre klede som er problemet. Vi må også tenkje på kva slags energikjelder vi brukar. For å unngå alvorlege klimaendringar, må vi slutte å bruke kol, olje og gass. Desse ikkje-fornybare energikjeldene fører til høge utslepp av klimagassar. I staden må vi satse på fornybare energikjelder som sol, vind og vatn. Desse er uuttømmelege og forureinar ikkje.
For å oppnå ei berekraftig utvikling, må vi gjere store endringar. Vi i dei rike landa må forbruke mindre og bli flinkare til å bruke om att og resirkulere. Ved å endre vanane våre kan vi redusere det økologiske fotavtrykket og sikre at jorda vår kan støtte oss også i framtida.
Løysingar på globale problem
1. Globalisering og konsekvensar
2. Klimaendringar som eit globalt problem
3. Sirkulær økonomi som løysing
4. Utfordringar og løysingar for klimakrisa
5. Tiltak for å kutte utslepp
6. Individuelle bidrag til ein berekraftig framtid
Globaliseringa har knytt verda tettare saman og gjort oss alle avhengige av kvarandre på mange måtar. Når vi eit frukost, kan tomatane vere frå Nederland og avokadoen frå Chile. Dei bileta vi deler på sosiale medium, er lagra på serverar langt borte, og bilen vi køyrer bidreg til klimaendringar som påverkar folk på andre sida av kloden. Dette viser korleis handlingane våre har globale konsekvensar.
Klimaendringane er eit døme på eit globalt problem som ingen land kan løyse åleine. Sjølv om vi i Noreg gjer tiltak for å kutte utslepp, trengst det ein global innsats for å verkeleg gjere ein forskjell. I 2015 vart Parisavtalen signert av nesten alle land i verda, som ein avtale om å avgrense den globale oppvarminga til maks 2 grader, helst 1,5 grader. Dette er eit ambisiøst mål, og for å nå det må alle land redusere utsleppa sine av klimagassar til null innan om lag 50 år.
Eit viktig steg Noreg tek for å bidra til ei meir berekraftig framtid er satsinga på sirkulær økonomi. I staden for å bruke ressursane våre ein gong og deretter kaste dei, går sirkulær økonomi ut på å gjenbruke og resirkulere materialar så mykje som mogleg. Dette er motsetninga til den lineære økonomien vi har i dag, som er basert på å bruke og kaste.
For å løyse klimakrisa må vi slutte å sleppe ut CO2 og andre klimagassar. Men dette er lettare sagt enn gjort, sidan økonomisk vekst og velstand ofte har vore knytt til auka utslepp. Grøn vekst er ein idé om at vi kan ha økonomisk vekst som er mindre skadeleg for miljøet, ved å bruke ressursane våre på ein meir effektiv og berekraftig måte.
Nokon argumenterer for at dei rike landa, som Noreg, må redusere den økonomiske veksten sin for å gjere verda meir berekraftig. Andre meiner at dette vil ha negative konsekvensar for samfunnet, som tap av arbeidsplassar og mindre pengar til offentlege tenester.
Project Drawdown er eit prosjekt som har samla dei mest effektive løysingane for å kutte utslepp. Dette inkluderer tiltak som å satse på fornybar energi, redusere kjøttkonsumet, kaste mindre mat og satsing på utdanning for jenter. Ved å følgje nokre av desse råda, kan vi alle bidra til ein meir berekraftig framtid.
Kva du som enkeltindivid kan gjere i kvardagen for å bidra til ein betre klima og miljø? Det kan vere å ete mindre kjøtt, kaste mindre mat, reise mindre med bensinbil og fly, og å vise politikarane og næringslivet at du forventar berekraftige løysingar. Kvar og ein av oss kan påverke og gjere ein forskjell for klimaet og miljøet vårt.