Sakleg
Avis er ein type medium der ein kan finne ulike sjangrar som nyheitsartikkel, fagartikkel, intervju og lesarinnlegg. Nyheitsartiklar informerer oss om noko som skjer, medan fagartiklar forklarar eit spesifikt emne grundig. Intervju er ein samtale mellom journalist og ein person, og i lesarinnlegg kan alle uttrykkje meiningane sine. I ei elevavis kan du prøve deg i alle desse sjangrane! Å argumentere betyr å forklare meininga di med gode grunnar. Kjeldebruk er viktig for å vise at informasjonen du gir er påliteleg. Utforsking i tekst handlar om å leite etter meining, og å beskrive er å gi detaljert informasjon. Tema- og kommentarsetningar er viktige for å vise kva teksten handlar om, og spørjeteiknet brukar vi når vi stiller eit spørsmål. Det er viktig å meistre alle desse tinga når du skal skrive sakleg!
Avis
1. Typar aviser
2. Avisformat
3. Økonomiske støtteordningar
4. Bloggar
5. Rollene til avisene
6. Ansvar og etiske normer
7. Balansere offentleg innsyn og privatliv
8. Samfunnsrolle
Aviser er ein viktig del av samfunnet vårt. Dei gir oss nyheiter, informasjon og underhaldning. Avisene finst i mange ulike typar og format, kvar med sine eigne særtrekk. Ein grunnleggande skilnad er mellom laussalsaviser og abonnementsaviser. Laussalsaviser kan kjøpast ved enkeltsal og rettar seg ofte mot ei breiare lesegruppe. Abonnementsaviser blir derimot levert direkte heim eller elektronisk til dei som abonnerer, og er ofte meir spesialiserte.
Papiraviser er den tradisjonelle forma for avis. Desse kan delast inn i ulike kategoriar basert på geografisk spreiing og innhald. Rikspresse dekkjer heile landet, medan landsdelspresse, regional presse og lokalaviser fokuserer på nyheiter frå bestemte område. Tabloidaviser legg vekt på sensasjonelle og underhaldande nyheiter, medan kvalitetsaviser prioriterer djupneanalyse og grundige reportasjar.
Nettaviser er aviser som blir publiserte på nettet. Dette formatet er blitt stadig meir populært fordi det er lettare og raskare å oppdatere nyheitsstoffet. Nokre nettaviser finst berre på internett, medan andre er digitale versjonar av papiravisene. Dei digitale versjonane er ofte gratis, men kan ha pluss-innhald som ein må betale for. Nettaviser kan også innehalde lyd- og videoinnslag, og har ofte diskusjonsforum eller nettprat der lesarane kan utveksle synspunkt. Reklame og annonseinntekter er ei viktig inntektskjelde for mange nettaviser.
Pressestøtte er ein viktig mekanisme i Noreg for å oppretthalde ein mangfaldig avisstruktur. Dette er offentleg støtte som går til aviser, særleg dei med mindre opplag og dekning, for å sikre at dei kan overleve økonomisk.
Bloggar, også kjende som webloggar, er ei anna form for medium. Bloggar fungerer som ei digital dagbok for einskildpersonar eller grupper, der dei kan dele tankar, interesser og opplevingar. Bloggarar kan skrive innlegg om ulike emne og gje uttrykk for meiningane sine. Dette har ført til at bloggar ofte blir kalla «den femte statsmakta», etter den utøvande, den lovgivande og den dømmande statsmakta, og pressa.
Aviser har ei nøkkelrolle i samfunnet. Dei formidlar nyhende om det som skjer lokalt, nasjonalt og internasjonalt, og fungerer som ein viktig kanal for informasjonsutveksling. Dei gir oss eit innblikk i politiske avgjerder, sosiale forhold og kulturelle hendingar, og bidreg med innsikt og perspektiv som gjer oss betre i stand til å forstå verda rundt oss.
Ein av dei viktigaste rollene til avisene er å fungere som samfunnet si vaktbikkje. Dei overvaker og kritiserer makta, spesielt når nokon misbruker stillinga si. Når nokon blir urettferdig behandla, er det avisene si oppgåve å avsløre dette og setje spørsmålsteikn ved urettferdige praksisar.
Dette er mogleg takka vere pressefridommen, eller trykkjefridommen, som er eit grunnleggjande prinsipp i eit demokratisk samfunn. Pressefridommen gir avisene makt og stor innverknad, og gjer at pressa ofte blir omtalt som "den fjerde statsmakta". Dette er fordi avisene kontrollerer og balanserer dei andre tre statsmaktene (lovgivande, utøvande og dømmande).
Med denne makta kjem også eit stort ansvar. Aviser må vere varsame med korleis dei omtalar einskildmenneske, spesielt når det gjeld personlege og sensitive opplysningar. «Ver varsam-plakaten» er eit sett med etiske normer som skal følgjast av pressa, og som set standarden for kva som blir rekna som god journalistikk. Om ei avis bryt desse normene, kan saka bli handsama av Pressens Faglige Utval (PFU), som kan kritisere avisa og krevje at ho rettar seg etter normene.
Kjendisar og kongelege er ofte i avisene sitt søkjelys, og deira privatliv kan bli forstyrra av nærgåande journalistar og paparazzi-fotografar. Slike hendingar er ei påminning om at pressa har ei viktig rolle i å balansere behovet for offentleg innsyn med retten til privatliv. I slike situasjonar er det viktig at avisene følgjer "ver varsam-plakaten" og respekterer retningslinjene for korleis dei skal oppføre seg mot personar i søkjelyset.
Samla sett har avisene ei viktig rolle i samfunnet, både som informasjonskjelder, vaktbikkje og samfunnskritikarar. Dei har makt og innverknad takka vere pressefridommen, men må også følgje etiske normer for å sikre at deira praksis er rettferdig og respektfull.
Å utforske
1. Utforske som ein prosess
2. Metodiske steg
3. Skriving som verktøy
4. Språklege teknikkar
5. Verknad av å utforske
Å utforske er eit breitt og komplekst omgrep som inneberer å dykke djupt inn i eit emne eller eit område, det vere seg ein geografisk plass, ein forskingshypotese, ei kunstform eller eit fagområde. Utforsking er ikkje berre ein aktivitet, det er ein metodisk og systematisk prosess som krev engasjement, kritisk tenking og evne til å samle, analysere og tolke informasjon.
Når vi utforskar, tek vi på oss rolla som undersøkjarar. Vi må vere nysgjerrige, modige og open for det ukjende. Vi må granske frå ulike sider for å få eit heilskapleg bilete. Dette kan innebere å analysere, tolke, resonnere og drøfte. Diskusjon er eit sentralt element i utforskinga, fordi det tillèt oss å dele innsikt og synspunkt, stille spørsmål og kritisere hypotesar og teoriar.
Ein annan vesentleg del av utforskinga er å hente inn, vurdere og omarbeide informasjon. Vi må vere kritiske til kjeldene vi bruker, sjekke deira pålitelegheit og relevans, og så samanfatte og presentere dei på ein klar og forståeleg måte. Dette kan innebere å lage stikkord, samandrag eller presentasjonar av fagstoff, hypotesar og undersøkingar.
Skriving er eit kraftig verktøy i utforskinga. Det hjelper oss å strukturere tankane våre, uttrykkje idear på ein klar og presis måte, og å byggje argument. Å skrive ned observasjonane og konklusjonane våre kan også bidra til å klargjere og forstå komplekse idear og konsept.
Ved å markere årsak og verknad med ord som "difor", "fordi", "altså" og "på grunn av", kan vi lage logiske samanhengar og hjelpe lesaren å forstå argumentasjonen vår. Vi kan vise motsetnader ved å bruke ord som "men", "derimot", "likevel" og "sjølv om", som kan gi teksten dynamikk og djupn. Vilkår kan vi markere med ord som "om", "viss", "når" og "dersom", som hjelper oss å uttrykkje betingingar og moglege scenarie.
Å utforske er altså ein grundig og engasjerande prosess som krev både kritisk tenking og kreativitet. Det er ein kontinuerleg søken etter kunnskap, innsikt og forståing som hjelper oss å vekse som menneske og som samfunn.
Informerande tekstar
1. Kva er informerande tekstar?
2. Korleis kjenne att informerande tekstar?
3. Viktigheit av kritisk vurdering
4. Ulike typar og format
5. Informativ artikkel
6. Kva er infografikk?
7. Samandrag
Når du skal lage ein informerande tekst:
Når du skal lage infografikk:
Informerande tekstar er tekstar vi møter kvar einaste dag i ulike delar av livet vårt. Dei gir oss den informasjonen vi treng for å ta avgjerdar, lære nye ting eller forstå verda rundt oss. Om du skal ta bussen, er det ein busstabell som fortel deg når bussen går. Om du vil lage ein ny matrett, finn du ein oppskrift som steg for steg viser deg korleis du gjer det. Når du les nyheitene, får du vite kva som skjer i verda, og skulebøker i ulike fag gir deg djupare kunnskap om alt frå historie til naturvitskap.
Men det er viktig å merke seg at ikkje alle tekstar som ser informerande ut, nødvendigvis er det. Somme kan innehalde skjult reklame eller til og med feilaktig informasjon. Difor er det viktig å vere kritisk når du les. Spør deg sjølv om informasjonen er oppdatert, om han kjem frå ei truverdig kjelde, og om den stemmer overeins med anna informasjon du har.
Det finst også mange måtar å presentere informerande tekstar på. Til dømes brukar vi ofte infografikk, som er ein blanding av bilete og ord, for å gjere komplisert informasjon lettare å forstå. Det kan vere grafar som viser korleis noko har endra seg over tid, eller illustrasjonar som forklarer ein prosess.
I sum er informerande tekstar essensielle for at vi skal kunne orientere oss og ta gode avgjerdar i livet. Men det krev at vi også gjer ein innsats for å vurdere og forstå den informasjonen vi blir gjevne.
Kjelder
1. Vurdering av kjelder
2. Bruk av kjelder i eigne tekstar
3. Respekt for opphavsrett og personvern
4. Korrekt sitatpraksis
For å vurdere og bruke kjelder på ein effektiv og ansvarleg måte er det fleire steg ein kan følgje.
Først, når ein vurderer ei kjelde, bør ein ta eit kritisk overblikk over teksten. Ein bør setje spørsmålsteikn ved avsendaren, innhaldet, oppsettet og sjangeren. Vurder kven som har skrive eller produsert kjelda. Kven er forfattaren eller institusjonen bak teksten, og kva autoritet eller kompetanse har dei på feltet? Vurder òg innhaldet nøye: kva er hovudtemaet, og korleis blir det behandla? Oppsettet av teksten kan òg gi viktig informasjon. Er det lett å skilje hovudpunkt frå underpunkt, og er teksten godt organisert? Sjangeren kan òg påverke korleis informasjonen blir framstilt, anten det er ein forskingsartikkel, ein nyheitsartikkel, ein bloggpost eller noko anna.
Ein bør også finne samanhengen teksten er laga i, eller situasjonen han er presentert i. Dette kan hjelpe ein å reflektere over kva tyding samanhengen har for innhaldet. Til dømes kan ein tekst skriven under ein konflikt eller ei politisk hending vere farga av desse omstenda.
Vidare bør ein sjå nærare på innhald og oppsett. Det er viktig å skilje mellom fakta, fiksjon, påstandar og argument. Spør deg sjølv: Er teksten sakleg? Er han objektiv eller subjektiv? Uttrykkjer han spesielle haldningar? Påverkar oppsettet ditt oppleving av teksten, kanskje gjennom bruk av layout, bilete eller lyd?
For å få eit meir komplett bilete kan ein samanlikne og vurdere fleire kjelder. Er det noko viktig som er utelate i ein av kjeldene? Vidare kan det vere nyttig å samanlikne opplysningane med det ein veit frå før.
Når ein vurderer innhaldet, bør ein vere ærleg med seg sjølv: er ein kjenslemessig engasjert i temaet, eller har ein fordommar som kan påverke tolkinga? Om så er tilfelle, bør ein vurdere teksten ekstra nøye.
Når ein skal bruke kjelder i eigne tekstar, er det viktig at det kjem tydeleg fram med kva som er eige innhald, og kva som er henta frå andre. Omformulering av setningar frå kjelder kan vere ein god metode, så lenge kjelda blir korrekt sitert.
Å ta omsyn til opphavsrett, åndsverkslova, plagiatreglar og personvern er kritisk. Opphavsrett inneber at du eig rettane til ditt eige arbeid, og bestemmer sjølv om du vil dele det med andre. Åndsverklova gjer det ulovleg å kopiere og dele noko andre har laga, utan å spørje om lov. Plagiat er ulovleg, og inneber å bruke andre sine tekstar utan å oppgi kjelde. Personvernlovgiving avgrensar kva vi har lov til å publisere om andre.
For å vise til kjelder i ein tekst, kan ein bruke APA-stilen, som er i bruk over heile verda der det er krav om referering. Ein kan finne meir informasjon om APA på kildekompasset.no.
Det er fleire måtar å sitere på, inkludert direkte sitat, direkte sitat med hyperlenke, indirekte sitat, og bruk av kjeldeliste. Uansett kva metode ein bruker, er det viktigaste at ein gir korrekt og fullstendig informasjon, slik at lesarane kan finne og vurdere kjeldene sjølve.
Å beskrive
1. Å beskrive
2. Organisere og systematisere
3. Døme på beskrivande tekstar
4. Overgangsord og -uttrykk
Å beskrive er ein viktig kommunikasjonsteknikk som vi brukar i dagleglivet, og i fagleg og akademisk skriving. Å beskrive kan omfatte å gjere greie for, forklare, gje døme på, definere, dokumentere og å strukturere informasjon om eit emne, eit objekt, eit konsept eller ei oppleving. Når vi beskriv, søkjer vi å formidle eit bilete med ord på ein slik måte at lesaren eller lyttaren kan forme ei klar og nøyaktig forståing.
Organisering og systematisering av informasjon er ein fundamental del av beskrivingsprosessen. Ved å kategorisere og sortere informasjon, lagrar vi kunnskap på ein meir tilgjengeleg og forståeleg måte. Dette kan gjere det lettare for oss å hente fram og bruke informasjonen seinare, og kan hjelpe oss med å byggje og strukturere argument og forståing.
Ein rekkje teksttypar er primært beskrivande i naturen sin. Lærebøker er gode døme på dette. Dei beskriv teori og kunnskap på ein strukturert og systematisert måte, og brukar gjerne definisjonar, døme og illustrasjonar for å støtte opp under forklaringane. Referat gjer greie for det som vart sagt og gjort i eit møte, ein konferanse, ei forelesing eller liknande. Tankekart er eit visuelt verktøy for å organisere og strukturere tankar, idear og kunnskap. Brukarrettleiingar gjer greie for korleis eit produkt eller ein teneste skal brukast, og leksikonartiklar er strukturerte tekstar som gir omfattande informasjon om eit emne.
Å bruke overgangsord og -uttrykk som "og", "òg", "dessutan", "i tillegg til", og "til dømes" er ein effektiv teknikk for å leggje til fakta og informasjon i ein beskrivande tekst. Desse orda og uttrykka fungerer som bindeledd mellom setningar og avsnitt, og bidreg til å skape ein meir samanhengande og flytande tekst. Dei gjer det også lettare for lesaren å følgje med på resonnementet, og kan hjelpe til med å klargjere relasjonane mellom ulike delar av teksten.
Så, å beskrive inneber ikkje berre å gje ei grunnleggjande framstilling av eit emne, men også å organisere og strukturere denne informasjonen på ein logisk og systematisk måte, slik at lesaren kan forstå og dra nytte av han.
Saktekst
1. Vekkje interesse
2. Halde på interesse
3. Bruke retoriske appellformer
4. Planlegging og struktur
5. Velje format og verkemiddel
6. Kjeldekritikk
Å skrive ein god saktekst handlar om å balansere mange element. Først og fremst skal du få folk til å bli nysgjerrige og interesserte. Dette kan du gjere ved å ha ein fengande tittel og ei innleiing som gir eit hint om kva teksten handlar om, men utan å røpe alt med ein gong. Det er viktig å gi nok informasjon til å vekkje nysgjerrigheit, men også halde litt tilbake så folk vil lese vidare.
Men det er ikkje nok å berre vekke interessa; du må også halde på han gjennom heile teksten. Du kan bruke ulike metodar for å gjere dette. Til dømes kan du bruke spennande døme eller historier som folk kan kjenne seg igjen i. Du kan også bruke fakta og statistikk som er lett å forstå, men samtidig gir innsikt i emnet du skriv om.
I tillegg er dei retoriske appellformene viktige. Dette er teknikkar du brukar for å overtyde eller påverke den som les teksten din. Logos handlar om å bruke logiske argument, patos om å appellere til følelsar, og etos om å stå fram som ein truverdig person. Ein god saktekst vil ofte kombinere alle desse elementa for å vere så overbevisande som mogleg.
Planlegging og struktur er også sentrale element. Før du byrjar å skrive, bør du setje deg ned og tenkje gjennom kva du vil seie. Det kan vere lurt å skrive ned stikkord, idear og tankar du har om emnet. Deretter kan du gjere "research" for å finne meir informasjon. Pass på å vere kjeldekritisk og sjekk at informasjonen du bruker er påliteleg. Når du har samla nok informasjon, kan du lage ein disposisjon for å hjelpe deg med å organisere teksten.
Til slutt må du ta stilling til korleis du vil formidle informasjonen. Skal det vere i form av ein artikkel, ein video, eller kanskje ein presentasjon? Og ikkje gløym å tenkje på kva slags bilete, grafar eller andre visuelle element du kan bruke for å styrkje teksten din.
Så sjølv om det ikkje finst ein fasit for korleis ein god saktekst skal vere, finst det mange gode råd og teknikkar du kan følgje for å skrive ein tekst som både informerer og engasjerar.
Innleie og avslutte saktekst
1. Innleiing
2. Avslutning
START MED EIN PÅSTAND ELLER EIT SYNSPUNKT
START MED EI SAKSOPPLYSNING
START MED EIT SITAT
START MED EI HISTORIE ELLER EIT DØME
START MED EIT SPØRSMÅL
START MED Å FORTELJE KVA TEKSTEN SKAL HANDLE OM
START MED DET STORE OVERBLIKKET
Å skrive ein god saktekst handlar ikkje berre om det ein vil seie, men også korleis ein seier det. Innleiinga er som døra til eit hus. Det er det første folket ser, og det som får dei til å bestemme seg for om dei vil gå inn eller ikkje. Du kan starte med eit klart synspunkt eller ein påstand som fangar interesse. Ein annan måte er å gje viktig fakta med ein gong, for å vise at dette er noko lesaren bør bry seg om. Sitat frå kjende personar kan også gje teksten meir tyngde. Du kan òg bruke ei lita historie eller eit døme for å gjere det meir levande og konkret. Eit spørsmål kan få lesaren til å tenkje, og dermed bli meir engasjert i det du skriv. Du kan også rett og slett berre fortelje kva teksten vil handle om, eller setje det du skriv om inn i ein større samanheng.
Når du har fått lesaren med deg gjennom heile teksten, kjem du til avslutninga. Dette er som det siste inntrykket ein gjev etter eit møte. Du kan gjerne komme tilbake til innleiinga og gje svar på det du starta med. Dette kallar vi ofte for sirkelkomposisjon. Du kan også samanfatte hovudpoenga dine i ein klart formulert konklusjon. Eit sterkt sitat kan også vere ein god måte å runde av på. Om du vil, kan du oppmode lesaren til å handle eller tenkje vidare på emnet. Eit anna grep er å stille eit nytt spørsmål til lesaren, som gjer at dei held fram med å tenkje etter at dei er ferdige med å lese. Eller du kan filosofere litt over kva dette emnet kan bety for framtida eller i ein større samanheng.
Så både innleiing og avslutning har som mål ikkje berre å rame inn teksten din, men også å gjere den meir engasjerande og minneverdig for lesaren.
Femavsnittmodellen
1. Innleiing (tomlen)
2. Hovuddel (dei tre neste fingrane)
3. Avslutning (veslefingeren)
4. Fleksibilitet og tilpassing
Femavsnittsmodellen er som ei rettleiing for korleis du kan setje opp tekstar, anten dei er skriftlege eller munnlege. Tenk deg at handa di er som ein tekst. Kvar finger på handa representerer eit avsnitt i teksten din.
Fyrst har du tommelen, som er innleiinga. Denne delen har som mål å fange interessa til den som les eller høyrer på, og han introduserer kva problem eller tema du vil snakke om. Det er som ein døråpnar til resten av teksten.
Så kjem dei tre neste fingrane, som er hovuddelen av teksten. Kvar av desse avsnitta byrjar med ei temasetning. Det er ei setning som seier kva heile avsnittet handlar om. Etter temasetninga bruker du kommentarsetningar for å forklare, utdjupe eller argumentere for det du har sagt i temasetninga. Hovuddelen kan ha meir enn tre avsnitt, eller færre, alt etter kva du treng for å seie det du vil.
Eit tips er å formulere temasetningane før du går i gong med kommentarsetningane. Då har du ei klar retning for kva du vil diskutere i kvar del av hovuddelen.
Til slutt har du veslefingeren, som er avslutninga. Her rundar du av teksten ved å samanfatte hovudpoenga dine eller ved å gi ein slags konklusjon. Det er som å setje eit punktum for det du har snakka om, eller kanskje opne for vidare diskusjon.
Så sjølv om femavsnittsmodellen er ein nyttig måte å byggje opp ein tekst på, er det ikkje den einaste måten. Du kan tilpasse det etter behov, spesielt for ulike typar tekstar som artiklar, dokumentarfilmar eller nyheitsinnslag. Det viktigaste er at teksten din blir klar, strukturerte og lett å følgje med på for dei som les eller høyrer.
Binde saman saktekst
1. Temasetningar
2. Kommentarsetningar
3. Tekstbindarar
4. Temaord og faguttrykk
5. Retoriske spørsmål
REKKJEFØLGJE
MOTSETNING
INNRØMMING
DØME
KONSEKVENS, ÅRSAK-VERKNAD
OMFORMULERING
TID
STAD
SAMANLIKNING
POSITIVT
NEGATIVT
USIKKERT
KONKLUSJON
Det er kjempeviktig å kunne byggje opp ein god tekst. Temasetningar og kommentarsetningar er som byggesteinane i ein tekst, og dei hjelper til med å lage ein struktur som er lett å følge.
Tenk på ei temasetning som ein slags overskrift for eit avsnitt. Det er som om du seier: "Høyr her, no skal vi snakke om dette!" Dette gir folk ein god idé om kva dei kan forvente. Så om du skriv om dinosaurar, kan temasetninga vere noko sånt som "Dinosaurar levde for millionar av år sidan".
Men å seie berre det er ikkje nok, ikkje sant? Vi vil vite meir! Då kjem kommentarsetningar inn i biletet. Dei er som små forklaringar eller tilleggsinformasjon som gir meir kjøt på beina. Så etter temasetninga om dinosaurar, kan ei kommentarsetning vere "Dei var svært ulike, alt frå små fugleliknande kreatur til store rovdyr."
Og kva med tekstbindarar? Dei er som smør på brødet; dei gjer alt betre! Tekstbindarar hjelper oss å knyte setningar og idéar saman, slik at alt flyt smidig. Om du vil leggje til noko, kan du seie "og", eller om du vil vise ein motsetnad, kan du bruke "men". Det er som å leggje til små skilt langs vegen når du går tur. Det gjer det lettare å fylgje med på kva som skjer og kor du skal.
Så, om du vil lage ein tekst som folk vil lese og forstå, er det lurt å bruke temasetningar til å setje scena, kommentarsetningar til å fylle ut med detaljar, og tekstbindarar til å binde det heile saman. Då blir teksten din som ein godt merka sti i skogen. Det blir einklare å følgje og mykje meir interessant.
Artikkel
1. Kva er ein artikkel?
2. Innhaldselement i ein artikkel
3. Hovuddelen i artikkelen
5. Generelle trekk ved ein artikkel
Ein artikkel er ein form for skriven tekst, forma ut med det formålet å gje lesaren opplysningar om eit spesifikt emne, ei sak eller eit tema. Denne forma for skriftleg framstilling er vanlegvis lagt fram på ein sakleg, systematisk og oversiktleg måte, utan å innehalde forfattaren sine personlege meiningar, haldningar eller overbevisingar. Likevel, i mange tilfelle kan ein artikkel også trekkje inn uttalelsar, synspunkt eller informasjon frå andre kjelder for å kaste lys over emnet frå ulike perspektiv. Dette bidreg til å gi lesaren ei djupare innsikt og forståing av saka.
Ein artikkel består av fleire element. Fyrst har vi tittelen, som indikerer kva artikkelen handlar om. Den skal vere kort og informativ, slik at lesaren raskt kan skjøne temaet for artikkelen. Tittelen skal vekkje interesse og invitere til lesing.
Byline er eit anna viktig element, og det er her forfattaren av teksten blir identifisert. Dette gir lesaren moglegheit til å knyte artikkelen til ein bestemd skribent, som kan vere viktig for å vurdere truverdet av informasjonen.
Ingressen følgjer vanlegvis etter tittelen og byline. Dette er eit kort avsnitt som gjev meir detaljert informasjon om hovudtemaet i artikkelen, og det skal samanfatte hovudinnhaldet. Ingressen er viktig for å fange lesaren si interesse og motivere vidare lesing.
Mange artiklar inkluderer også bilete som visuelt støttar teksten. Eit godt valt bilete kan fortelje like mykje som ord og kan bidra til å formidle essensen i artikkelen på ein effektiv måte. Biletteksten kan innehalde fleire opplysningar om innhaldet i biletet og korleis det er relevant for artikkelen.
Hovuddelen av artikkelen er der inngåande diskusjon av emna finn stad. Denne delen kan vere delt inn i fleire avsnitt eller lengre tekstdelar med deloverskrifter. Deloverskrifter bidreg til å dele opp artikkelen i mindre seksjonar, noko som gjer det einklare for lesaren å følgje med og fordøye informasjonen.
Til slutt skal ein artikkel ha ein naturleg og samanhengande slutt. Dette kan vere ei oppsummering av hovudpoenga som er diskuterte i teksten, ein konklusjon basert på diskusjonen, eller ein oppmoding til vidare refleksjon eller handling. Avsluttinga gir ein form for avrunding på artikkelen, og gjev lesaren ein kjensle av fullføring.
Samla sett, er ein artikkel ein strukturert og informativ tekst som har som mål å opplyse, undervise, eller formidle informasjon om eit bestemt emne på ein objektiv og balansert måte.
Nyheitsartikkel
1. Nyheitsartikkel
2. Medium
3. Journalisten
4. Vinkling
5. Tittel
6. Ingress
7. Byline
8. Brødtekst
9. Deloverskrifter
10. Bilete og bilettekst
11. Faktaboks
Ein nyheitsartikkel er eit oppslag som kan vere interessant for fleire. Nyheitsartiklar er vanlegvis kjenneteikna av element som konflikt, vesentlegheit, identifikasjon, sensasjon og aktualitet. Nyheitsartiklar kan formidlast gjennom ulike medium som papiraviser, nettaviser, radio og fjernsyn, og kan inkludere tekst, bilete, lyd og video.
Nyheitsartikkelen er ofte skriven av ein journalist, som har som oppgåve å informere lesaren. Journalisten gir att det andre seier eller meiner om ei sak eller ei hending, og held sine eigne meiningar for seg sjølv. Journalisten skal setje seg grundig inn i stoffet dei skal informere om, og velje ut det som er mest interessant for å fortelje det slik at mottakarane får lyst til å lese eller sjå oppslaget.
Ei viktig oppgåve for journalisten er vinklinga av artikkelen. Denne skal vere objektiv, det vil seie upartisk og sakleg. Journalisten kan sjå same sak frå ulike synsvinklar, og ein kan leggje vekt på ulike sider ved ei sak.
Nyheitsartikkelen har ein tittel, som saman med ingress, bilete og bilettekst skal gje svar på spørsmåla kven, kva, kor, når, korleis og kvifor. Tittelen skal gje viktig informasjon og skape eit ønskje om å lese meir.
Ingressen er eit kort avsnitt som til vanleg kjem etter tittelen, og samanfattar ofte hovudpunkta i teksten. Byline er namnet på personen som har skrive oppslaget, og kjem vanlegvis etter tittelen eller ingressen.
Brødteksten er hovudteksten i ein nyheitsartikkel og gir meir informasjon om saka. Dei viktigaste opplysningane kjem ofte først, og dei mindre viktige følgjer til slutt.
Deloverskrifter deler opp artikkelen slik at han vert einklare å lese, og fortel litt om kva ein kan finne i den neste tekstdelen. Bilete og bilettekst kan vere med på å fange merksemda til lesaren, og fortel meir om nyheita.
Faktaboks er også ein viktig del av ein nyheitsartikkel, som listar opp fakta og gjev fleire opplysningar enn dei ein finn i nyheitsartikkelen. Dette kan vere viktig for å forstå fullt ut konteksten og viktigheita av nyheita som blir formidla.
Å skrive ein nyheitsartikkel krev både skriveferdigheit og forståing for journalistisk etikk og normer, og dessutan tekniske ferdigheiter for å kunne nytte ulike medietypar og format effektivt.
Fagartikkel
1. Tittel
2. Byline
3. Ingress
4. Bilete og bilettekst
5. Hovuddel
6. Deloverskrifter
7. Avslutning
Ein fagartikkel er ein teksttype som gir inngåande kunnskap om eit spesifikt emne. Den brukar ein grundig og objektiv framstilling for å presentere emnet. Fagartikkelen har nokre karakteristiske trekk som skil han frå andre teksttypar, og her følgjer ei oversikt over desse.
Tittelen på fagartikkelen gir informasjon om kva artikkelen handlar om, og han skal vekkje leselyst. Det er eit samandrag av innhaldet og det første som lesaren ser. Tittelen bør vere både informativ og interessant for å lokke lesaren til å lese vidare.
Byline viser namnet på den som har skrive fagartikkelen. Dette er typisk plassert rett etter tittelen eller ingressen, og det gir kredibilitet til informasjonen som blir presentert.
Ingressen i fagartikkelen gir meir informasjon om kva artikkelen handlar om. Den samanfattar hovudinnhaldet i artikkelen og er skrive slik at det skapast leselyst. Ein god ingress gir lesaren ei klar forståing av kva dei kan forvente å finne i resten av teksten.
Bilete og bildetekstar er ein viktig del av fagartikkelen. Bileta illustrerer innhaldet og gir lesaren ein visuell representasjon av emnet. Biletteksten kan innehalde meir detaljert informasjon og bidra til å forklare eller utdjupe bilete.
Hovuddelen av fagartikkelen kan delast inn i avsnitt eller lengre tekstdelar med deloverskrifter. Den første setninga i eit avsnitt, ofte kalla ei temasetning, kan innehalde fakta eller faktaopplysningar. Kommentarsetningar blir brukt for å leggje til meir informasjon og detaljar.
Deloverskrifter er brukte for å dele opp artikkelen og gjere den lettare å lese. Dei fortel litt om kva ein kan forvente i den neste tekstdelen, og bør pirre lesaren sin førvitskap, slik at dei blir motiverte til å lese heile artikkelen. Det er vanleg å sløyfe punktum i overskrifter.
Avslutninga på ein fagartikkel bør vere naturleg og samanhengande med resten av teksten. Den kan innehalde eit svar eller eit samandrag. Dersom det vart stilt eit spørsmål i innleiinga, kan dette bli svart på i avslutninga. Eit anna element kan vere å peike framover, ved å spå framtida over temaet. Alternativt kan teksten bli avslutta på same måte som han vart opna, for å skape ein rundskriven effekt.
Desse sjangertrekka er rettleiande, men ikkje absolutte. Avhengig av emnet og formålet med teksten, kan ein fagartikkel variere i struktur og innhald. Uansett bør ein god fagartikkel vere informativ, strukturert og engasjerande.
Spørjeteikn
1. Direkte spørsmål
2. Usikre ytringar
3. Spørjeteiknet i parentes
4. Indirekte spørsmål
5. Bundne spørjesetningar
6. Sjølvstendige spørjesetningar
7. Forteljande setningar som er spørjesetningar
Spørjeteiknet (?) er eit viktig verktøy for å markere spørjesetningar i skriftleg norsk. Når ein brukar dette teiknet, er det nokre reglar ein skal følgje for å sikre at teksten er korrekt og lettlest. Her vil eg ta for meg korleis ein brukar spørjeteiknet i nynorsk.
I direkte spørsmål blir spørjeteiknet brukt for å indikere at ein ønskjer eit svar. Døme på dette er setningar som "Kva tid er det?" eller "Kor er boka mi?". Her er det viktig å merke seg at spørjeteiknet skal stå rett etter siste ord i spørsmålet, utan mellomrom. Setninga byrjar så på nytt med stor forbokstav, til dømes: "Kva tid er det? Eg skal på eit møte."
Det er også tilfelle der spørjeteiknet kan brukast inni ei setning, vanlegvis for å markere at noko er usikkert. Dette kan vere når det står eit enkelt ord eller eit innskot i ei ytring som er usikkert, til dømes: "Han sa at han skulle kome i morgon, men eg veit ikkje om han faktisk vil det."
Vidare, når spørjeteiknet står innanfor parentes, høyrer det til innskotet eller tillegget. Eksempelvis: "Ho sa at ho skulle reise i morgon (er ho sikker på det?)".
Det er også verd å merke seg at det ikkje skal stå spørjeteikn etter indirekte spørsmål. Eit indirekte spørsmål kan til dømes vere: "Eg lurar på kva tid det er." Her er det ikkje eit direkte spørsmål til mottakaren, og difor blir det ikkje sett spørjeteikn.
Når to eller fleire spørjesetningar er bundne saman, står spørjeteiknet ofte berre etter den siste. Til dømes: "Kan du fortelje meg kva tid det er og kor boka mi er?".
Når det gjeld spørjesetningar eller spørjande uttrykk som er sjølvstendige einingar, skal det stå spørjeteikn etter kvar. Til dømes: "Er du svolten? Har du lyst på eit eple?" Her byrjar kvar setning med stor bokstav.
Til sist, det kan også vere aktuelt å bruke spørjeteikn etter forteljande setningar som etter betydning er spørjesetningar. Til dømes: "Eg vil gjerne vite om du kjem i morgon?" Her er det underforstått at ein ønskjer eit svar, såg sjølv om det teknisk sett er ei forteljande setning, blir den tolka som eit spørsmål.
Det er viktig å merke seg at dette er generelle reglar og at det kan vere unntak. Det er alltid lurt å lese gjennom teksten ein gong til for å sjekke at teiknsetjinga er korrekt.
Intervju
1. Kva er eit intervju?
2. Typar av intervju
3. Korleis er eit intervju bygd opp?
4. Lukka spørsmål
5. Opne spørsmål
6. Utdjupande spørsmål
7. Å skildre
8. Direkte tale
9. Indirekte tale
10. Kroppsspråk
11. Til slutt
Eit intervju er ein samtale mellom ein person som intervjuar, og ein som vert intervjua. Denne typen samtale er nytta i mange ulike medium som aviser, vekeblad, tidsskrift, radio, TV og på internett. Den personen som vert intervjua kallar vi intervjuobjektet.
Vi kan skilje mellom to hovudtypar intervju; portrettintervju og saksintervju. Portrettintervjuet handlar om å få fram opplysningar som beskriv ein person, som tankar, livsstil, interesser og personlegdom. Saksintervjuet derimot, vil sjå nærare på ei bestemd sak eller eit emne. Det finst også fiktive intervju, der innhaldet er oppdikta.
Korleis er eit intervju bygd opp? Vel, det byrjar gjerne med ein overskrift. Her bør ein tenkje kreativt og fengande. Overskrifta skal vere ein appetittvekkjar som pirrar interessa og ønskte til lesarar om å lese intervjuet. Ho bør vere informativ, men ikkje kjedeleg. Eit kort sitat eller eit morosamt poeng frå intervjuet kan fungere godt som overskrift.
Etter overskrifta kjem innleiinga, gjerne i form av ein ingress. Her blir saka, personen eller begge deler presenterte. Ingressen kan også skrive noko om bakgrunnen for intervjuet og seie noko om hensikta med intervjuet. Ingressen kan vere ei setning eller to som samanfattar det teksten skal handle om, og er ofte skrive med utheva skrift eller i kursiv.
Etter innleiinga følgjer byline, før vi kjem til hovuddelen. Hovuddelen av intervjuet består av spørsmål og svar. Eit godt intervju har skildringar av situasjonen og personen fletta inn i teksten. Til dømes: "Kjartan tenkte seg nøye om, og klødde seg litt i det brune skjegget før han svarte: «Jo, eg synsest barn på 12 år godt kan ha ansvar for ein hund!»". Eller "Eg synsest det er kjempeviktig at alle barn får pizza minst ein gong i veka, svarte ho ivrig medan ho fekta med armane."
Avslutninga er kort, og det er viktig at ho heng saman med resten av teksten. Ho kan vere ein konklusjon, oppsummering, avrundande skildring (tema/intervjuobjekt) eller gi eit kort blikk på framtidsutsiktene til temaet. Så, det er i hovudsak korleis eit intervju er bygd opp. Godt utført, kan eit intervju vere ein svært effektiv måte å formidle informasjon på, anten det er om personar, saker, eller begge deler.