Retorikk
Å skrive sakleg krev meir enn berre ord på papir. I kjernen av sakprosa ligg retorikk; kunsten å overtyde medan ein samstundes respekterer fakta og sanning. I debattar og talar er det avgjerande å ha ein klar, men balansert argumentasjon. Kritisk lesing er nøkkelen til å forstå og avsløre feilaktige påstandar, spesielt i ei tid med falske nyheiter og forvrengt informasjon. Kjeldekritikk sikrar at vi byggjer argument på solide grunnlag. Å skrive sakleg handlar om å utforske, reflektere og klart formidle kunnskap, slik at vi ikkje berre informerer, men også vekkjer interesse og tillit hos lesaren eller tilhøyraren.
Kommunikasjon
1. Definisjon
2. Måtar å kommunisere på
3. Tilpassing av kommunikasjon
4. Kommunikasjonskanalar
5. Formar for kommunikasjon
6. Døme på kommunikasjon etter situasjon
7. Kommunikasjonsmodellen
8. Typar av kommunikasjon
9. Hindringar i kommunikasjon
10. Å bli ein god lyttar
Kommunikasjon er når vi deler tankar, kjensler eller informasjon med andre. Dette kan vi gjere på mange ulike måtar. Vi kan kommunisere både munnleg og skriftleg. Det vil seie at vi kan snakke saman eller vi kan skrive til kvarandre.
Når vi kommuniserer, prøver vi alltid å tilpasse oss. Dette kan handle om kven vi snakkar med, kor vi er, og kva situasjon vi er i. Det finst mange ulike kanalar vi kan bruke for å kommunisere, som telefon, brev, eller sosiale media.
Å fortelje noko, informere, argumentere, og prøve å overtyde nokon, er alle døme på korleis vi kommuniserer. Når vi informerer, prøver vi å gi så rett og klår informasjon som mogleg. I ein chat kan vi bruke emojiar og det er ofte meir uformelt. Men i ein jobbsøknad er det viktig å vere formell og seriøs. Vi må tenkje over kva som passar best i ulike situasjonar.
Tenk deg at du vil dele noko med ein venn. Du (avsendar) har ein bodskap du vil fortelje. Du kan fortelje det ansiktet til ansikt, over telefon, eller kanskje gjennom eit brev (dette er kanalen). Vennen din (mottakar) vil så høyre eller lese det du sa, og prøve å forstå bodskapen.
Når vi bruker ord for å snakke eller skrive, kallar vi det for verbal kommunikasjon. Men det finst også andre måtar å kommunisere på. Dette er ting vi seier utan ord, som når vi smiler, eller når tonefallet i stemma vår endrar seg. Dette kallar vi for dobbeltkommunikasjon. Av og til er bodskapen vår veldig klår og tydeleg, og då kallar vi det for direkte kommunikasjon. Men andre gonger kan den som høyrer eller les bodskapen trenge å tolke litt for å skjønne kva vi prøver å seie. Dette kallar vi for indirekte kommunikasjon.
Av og til kan det vere vanskeleg å kommunisere. Dette kan skje grunna støy, vanskelege ord, slang, eller om vi ikkje forstår språket godt. Men det er også viktig å vere ein god lyttar når nokon snakkar til deg. Vis at du bryr deg, lytt nøye, og prøv å forstå den andre sin situasjon. Du kan også hjelpe samtalen ved å stille spørsmål, gjenta det den andre sa, og gi tilbakemeldingar.
Å forstå kommunikasjon og korleis vi best kan dele bodskapar med andre er viktig for å ha gode relasjonar med dei rundt oss.
Språk påverkar
1. Påverknaden av språk
2. Kommunikasjonsformer
3. Endringar i kjønnsord
4. Negative bruksmåtar av språk
5. Hersketeknikkar
6. Hatprat
7. Mål med språkbruk
Språk er eit mektig verktøy. Det er ikkje berre ord vi seier, men også måten vi seier det på. Språket kan påverke korleis vi tenkjer, korleis vi kjenner og korleis vi oppfører oss.
Kvar av oss blir påverka av språk på ulike måtar. Dette kan avhenge av kva stemning vi er i, kven vi er, og kva erfaringar vi har frå før. Ord og bilete, stemmeleie, tonefall, kroppsspråk og til og med emojiar kan ha ein påverknad på oss. Til dømes kan nokon som framsnakkar (løftar opp) andre, få oss til å kjenne oss betre, medan nokon som baksnakkar (trykkjer andre ned) kan få oss til å kjenne oss dårleg.
Ikkje all kommunikasjon er verbal. Kroppsspråk, til dømes, kan ofte seie meir enn ord. Dette blir kalla det ikkje-verbale språket, og det spelar ein stor rolle i samtalar.
Tidlegare har mange ord i språket vårt vore knytt til kjønn. Til dømes: førstemann, nordmann, mannskap. Men no ser vi at språket blir meir kjønnsnøytralt. Ein kan til dømes høyre folk bruke ord som 'hen' istadenfor 'han' eller 'ho' for å vere meir inkluderande.
Men språk kan også splitte. Måten vi formulerer oss på kan avgjere korleis andre oppfattar oss. Enkelte ord kan ha sterke følgjevirkningar. Til dømes, når nokon seier "ein flaum av flyktningar", kan det gi negative assosiasjonar.
Dessverre er det også nokre som brukar språk på ein skadeleg måte. Diskriminerande språkbruk, som "homo" og "hore", blir ofte brukt medvite for å såre eller krenkje andre. Dette blir sett på som skjellsord. Noko anna som er skadeleg er "bitching", som er ein form for skjult mobbing. Det kan inkludere baksnakking, å setje ut rykte, å fryse ut nokon eller å mobbe nokon via sosiale medium. Slikt er vanskeleg å avsløre.
Nokre menneske brukar også hersketeknikkar i samtalar eller diskusjonar. Desse teknikkane kan inkludere å latterleggjere nokon, bruke vanskelege ord, eller snakke nedsettande. Då blir dei gode argumenta mindre viktige, fordi personen prøver å få overtaket i samtalen.
Til slutt har vi hatprat. Hatprat er når nokon brukar tekstar, ord, bilete eller symbol for å spreie hat eller truge andre. Nettroll er personar eller grupper som med vilje forstyrrar diskusjonar på internett med hatefull tale. I Noreg er hatefulle ytringar ulovlege, og dei som gjer det kan bli straffa med bot eller fengsel inntil 3 år. Det er spesielt dersom hatprat er retta mot nokon på grunn av hudfarge, nasjonalitet, religion, livssyn, seksuell orientering, eller funksjonsevne.
Så, språk er mektig. Det kan byggje bruer, men det kan også rive dei ned. Det er viktig for oss alle å vere medvitne om korleis vi brukar språket, slik at vi kan skape eit meir positivt og inkluderande samfunn.
Å overtyde
1. Kva vil det seie å overtyde?
2. Korleis kan ein overtyde?
3. Kven er mottakaren når ein overtyder?
4. Kva er dei vanlege metodane for overtyding?
5. Kva rolle spelar forbindarar i overtyding?
6. Kva er nokre typiske forbindarar i overtyding?
7. Kva for teksttypar brukar overtyding som eit sentralt element?
8. Kva er nokre utfordringar med å overtyde?
Å overtyde vil seie å prøve å få nokon til å endre meining eller handling ved å gi uttrykk for eigne synspunkt og argument. Dette kan gjerast på mange måtar, frå å hevde meiningar, oppmode, overtale, reklamere, instruere, og å argumentere. Kommunikasjonen er ofte retta direkte mot mottakaren, som kan vere éin person eller ei gruppe.
Når ein overtyder, er det vanleg å vende seg direkte til mottakaren, anten det er ved å stille spørsmål, oppmode til handling, eller ved å bruke argument som påstandar med grunngjevingar. Dette er ein effektiv måte å påverke mottakaren på, ved å engasjere han eller ho i samtalen og gjere bodskapen meir personleg.
Forbindarar er svært nyttige i overtyding. Dei hjelper med å byggje opp argumenta, skape samanheng og rettleie mottakaren gjennom teksten. Dette kan vere enkle forbindarar som "og", "dessutan", "vidare", "forresten", "til og med", "på same måte som", "til dømes". Men det kan òg vere motsetjande forbindarar som "men", "endå", "sjølv om", "derimot", "likevel", "i staden for", "trass i", "tvert i mot". Desse hjelper til med å balansere ulike synspunkt og gir rom for diskusjon. Til slutt kan det vere tids- og årsaksforbindarar som "då", "når", "medan", "innan", "sidan", "så", "deretter", "for", "såg", "fordi", "då", "slik at", "viss", "dermed", "altså", "på grunn av", "følgja av", "årsaka til", som bidreg til å strukturere argumenta og gi dei meir djupn.
Det finst mange ulike typar tekstar der overtyding er eit sentralt element. Reklame er eit godt døme, der målet er å overtyde forbrukaren om å kjøpe eit produkt eller ei teneste. Lesarinnlegg og debattartiklar er andre døme, der skribenten prøver å påverke lesaren med eigne meiningar og synspunkt. Politiske brosjyrar brukar overtyding for å vinne støtte for ein politisk sak eller kandidat.
Å overtyde er ein krevjande prosess som krev forståing av mottakaren, gode kommunikasjonsevner og sterke argument. Men med rett bruk av språk og argumentasjon kan det vere ein svært effektiv måte å påverke andre på.
Retorikk
1. Innføring i retorikk
2. Verktøy i retorikken
3. Dei retoriske appellformene
4. Å kjenne igjen retorikken
Retorikk er kunsten å tale. Men den handlar ikkje berre om det vi høyrer i ein tale; det dreier seg om å overtyde eller overtale nokon med ord. Dette kan ein bruke når ein skriv tekstar, når ein diskuterer med nokon, eller når ein held ein tale. Målet med retorikk er å få mottakaren, den som høyrer på eller les, til å tru eller kjenne det ein vil formidle. Dette gjer ein ved å prøve å vekkje kjensler eller ved å appellere til fornufta.
For å forstå korleis retorikk fungerer, er det nyttig å kjenne til nokre verktøy eller teknikkar som blir brukt. Dette er som å kunne peike ut verktøya i ein verktykasse. Ein av dei mest kjende "verktykassane" i retorikken er dei retoriske appellformene.
Etos handlar om truverdigheit. Det går ut på kor truverdig vi oppfattar avsendaren, den som snakkar eller skriv. Om vi tenkjer at personen veit kva dei snakkar om og har gode grunnar for det dei seier, er det etos i bruk. Til dømes: "Dette er støvsugaren som blir brukt av profesjonelle reinhaldarar i heile Noreg." Her antydar avsendaren at støvsugaren er påliteleg fordi profesjonelle brukarar han.
Patos dreier seg om å vekkje følelsar. Gjennom patos prøver avsendaren å røre ved kjenslene våre. Om ein tekst eller tale får deg til å kjenne noko sterkt, har avsendaren brukt patos. Som i dømet: "Tenk på barna dine. Du vil vel ikkje ha dei krabbande rundt i støv og skit og la dei putte døde hudceller, hår og skitt i munnen?" Her blir vi oppmoda til å kjenne uro og bekymring for barna våre.
Logos handlar om fornuft. Med logos argumenterer avsendaren med logikk og fakta. Når noko høyrest fornuftig og logisk ut, er det logos i aksjon. Som i dømet: "12 forskarar og 7 ingeniørar har bidrege. Den brukar det halve av straum av ein normal støvsugar, men er 100% sterkare! Med eit støynivå på berre 50 desibel er det den mest stillegåande støvsugaren på marknaden." Her gir avsendaren oss konkrete fakta for å overtyde oss om at støvsugaren er best.
Så, neste gong du støyter på ein overtalande tekst eller tale, kan du spørje deg: Kva slags retoriske triks blir brukt? Er det etos, patos eller logos? Med denne kunnskapen kan du lettare forstå korleis folk prøver å overtyde deg.
Etos
1. Definisjon av etos
2. Viktigheita av tillit
3. Kunnskap og erfaring
4. Vise til ekspertar og kjendisar
5. Fara ved å svekkje etos
6. Vise god etos
Etos er eit gammalt ord som handlar om kor truverdig ein person er når han eller ho snakkar om noko. Om du vil at nokon skal tru på det du seier, er det viktig at du viser etos. Det handlar ikkje berre om å seie noko, men også om å vise at du har kunnskap, erfaring og er verd å stole på.
Om du snakkar med nokon, vil dei lytte betre om dei trur at du veit kva du snakkar om. Det er som om vennen din fortel deg noko. Om du stolar på vennen din, vil du også tru meir på det han eller ho siger. Ein måte å vise etos på er å dele kunnskap og erfaring. Til dømes, ein lege har studert medisin i mange år. Så om legen seier at du ikkje bør vere redd for covid-19, er det lettare å tru på han/ho fordi legen har lært mykje om sjukdommar.
Også du, som kanskje er ein ungdom, kan vise etos. Om du vil fortelje nokon at presset blant ungdom er stort, kan du bruke ditt eige liv som eit døme. Folk vil tru meir på det du seier om dei ser at du verkeleg veit kva du snakkar om.
Ein annan måte å vise etos på er å snakke om kva ekspertar eller kjendisar seier. Mange folk kjenner til Møllers tran, eit kjent produkt som mange stolar på. Om Møllers tran seier noko om helse, vil mange tru på det fordi merket er kjent og har god etos.
Men, det er også viktig å hugse at etos kan bli svekt. Om nokon blir avslørt for å lyge, eller om det kjem fram at informasjonen dei gav var feil, vil folk tru mindre på dei i framtida. Skandalar, feil informasjon, useriøs forsking, og falske personar kan skade etos. Så, neste gong du vil overtyde nokon om noko, tenk på korleis du kan vise god etos. Det vil gjere det lettare for mottakaren å vere open for bodskapen din!
Patos
1. Kva er patos?
2. Korleis appellere til kjensler?
Patos handlar om kjensler. Når nokon brukarar patos, prøver dei å vise eigne kjensler eller å vekkje bestemde kjensler i den som lyttar eller les. Dette kan vere kjensler som sinne, glede, kjærleik eller sjalusi. Ein god grunn til å vekkje kjensler er at det bidreg til å halde på merksemda til mottakaren. Når ein person blir kjenslemessig engasjerte, blir det lettare å få med seg bodskapen. Tenk deg at du ser eit bilete som gjer deg veldig glad eller veldig trist. Då blir du nysgjerrig og engasjerte, ikkje sant?
Så, korleis kan ein appellere til kjensler? For det første kan ein velje eit tema som folk har sterke kjensler for, som vennskap, urettferd, kjærleik eller tap. Når ein talar, kan ein òg vise kjensler gjennom korleis ein bevegar seg, tonefallet i stemma, og ved å dele personlege historier som gjer inntrykk. Eit anna viktig verktøy er å bruke språklege bilete. Det er ord eller uttrykk som skaper bilete i tankane våre. Til dømes kan ein seie "livet er ein berg-og-dal-bane" for å forklare korleis oppturar og nedturar kjem og går.
Ordval er òg sentralt. Nokre ord kan vere nøytrale, som "prostituert", "abort" og "soldat". Andre ord gir positive kjensler, som "den eldste yrkte i verda" når ein snakkar om prostituert, "problemløysing" om abort, eller "fridomskjemper" om soldat. Men det finst også ord som gir negative kjensler, som "hore" i staden for prostituert, "fosterdrap" i staden for abort, eller "mordar" i staden for soldat. Ved å velje ord med omhu kan ein påverke korleis folk kjenner om eit tema og gje bodskapen større kraft.
Logos
1. Definisjon
2. Korleis bruke logos
3. Sakleg argumentasjon
4. Årsaker og verknader
5. Styrking av bodskapen
6. Byggje tillit
Logos er eit gresk ord som ofte blir brukt når vi snakkar om å overtyde nokon eller å lage eit sterkt argument. Men når vi seier "logos" i denne samanhengen, snakkar vi eigentleg om fornuft. Tenk deg at du prøver å forklare noko til ein venn og du vil at han skal forstå og vere einig med deg basert på logiske grunnar.
Eit argument som bruker logos, fokuserer på fakta, statistikk, forsking og bevis. Til dømes, om du vil overtyde nokon om å kjøpe ein sykkel, kan du vise til forsking som seier at barn som syklar til skulen får betre fysisk form og konsentrerer seg betre i timane. Her bruker du logos fordi du gir ein logisk grunn til å kjøpe sykkelen.
Men det er ikkje nok å berre seie noko. For at folk skal tru på deg, må det du seier vere sakleg. Det vil seie at du baserar argumentet ditt på fakta og ikkje berre meiningar. Om du seier "Eg trur sykling er gøy", er det berre ei meining. Men om du seier "70% av elevane ved skulen vår syklar og seier at det er gøy", då bruker du statistikk som eit sakleg argument.
Ein annan viktig del av logos er å forklare årsaker og verknader. Om du til dømes fortel nokon at å ete for mykje sukker kan føre til tannròte, forklarer du årsaka (å ete sukker) og verknaden (tannròte).
Å bruke logos kan hjelpe deg med å styrkje bodskapen din. Folk trur ofte meir på det du seier når du har bevis eller fakta som støttar det du seier. Og ikkje berre det, men ved å bruke logos byggjer du også tillit med den du pratar med. Dei ser at du har tenkt gjennom argumentet ditt og har gode grunnar for det du seier. Dette kan hjelpe med å forsterke "etos", som handlar om kor påliteleg og truverdig du står fram som.
Så, om du vil overtyde nokon om noko, hugs å bruke logos. Det kan verkeleg gjere ein stor forskjell i kor godt argumentet ditt blir motteke.
Argument
1. Kva er eit argument?
2. Korleis byggjer vi opp eit argument?
3. Kjelder for grunngjevinga
4. Døme på argument
5. Motargument
6. Døme på argument med motargument
7. Samandrag
Eit argument er eit verktøy vi brukar for å forklare og grunngje synet vårt i ulike saker. Målet med eit argument er å overtyde andre til å sjå ting frå perspektivet vårt, eller å få dei til å endre sitt eige syn. Eit argument er bygd opp av to hovuddelar, nemleg ein påstand og ei grunngjeving.
Påstanden, som kan seiast å vere temasetninga i eit argument, er startpunktet. Det er noko som blir påstått, men som ikkje i seg sjølv er grunngjeve. Til dømes kan nokon påstå at "ungdom bør stå tidlegare opp", eller at "alle skular bør vere mobilfrie". Det er fullt mogleg å vere samd eller usamd i desse påstandane. Men for at desse påstandane skal ha kraft til å overtyde nokon, bør dei grunngjevast. Dette blir gjort i kommentarsetninga i argumentet.
Grunngjevinga kan gjerast på ulike måtar. Vi kan beskrive, forklare, utdjupe og vise til døme. Det er viktig at grunngjevinga byggjer på solide kjelder, som erfaringar, fakta, forsking eller statistikk. Dette vil gi påstanden meir tyngd.
Til dømes kan ein påstand vere at "vi må bruke mykje mindre fossilt brennstoff". Grunngjevinga kan vere at "bruk av bensin og kol frigjer ein klimagass som fører til temperaturstigning og klimaendringar, ifølgje forskarane". Her har vi eit argument som består av ein påstand som blir grunngjeve og forklart.
Ein annan påstand kan vere "det er ikkje smart å ete glovarm pizza". Grunngjevinga kan vere personleg, til dømes "eg har sjølv erfart å brenne meg kraftig på osten". Også her har vi eit fullstendig argument.
Det er også viktig å hugse på at alle argument kan møtast med motargument. I nokre tilfelle kan det vere lurt å leggje fram motargumenta sjølv, for det viser at du har tenkt godt gjennom saka. Dette kan skape tillit hos mottakaren av argumentet.
Til dømes, påstanden "vi bør ete mindre raudt kjøtt" kan grunngjevast med at "forsking viser at det krevst ti kilo korn for å produsere éin kilo kjøtt". Eit døme som ytterlegare styrkjer argumentet kan vere at "ti kilo korn gir omtrent tjue brød, medan éin kilo kjøtt gir middag til seks–sju menneske". Eit mogeleg motargument kan vere at "kjøtt har alltid vore ein viktig del av kosthaldet til menneske. Mange forskarar meiner dette har vore viktig for utviklinga av hjerna vår". Slik kan eit argument og motargument verke saman.
Eit argument er altså ein påstand som blir grunngjeve og forklart, og det kan styrkast eller svekkast avhengig av kor sterke grunngjevingane er og kor pålitelege kjeldene er. Alle argument kan møtast med motargument, og det er ofte lurt å vise at du har teke omsyn til desse når du argumenterer for ditt eige syn.
Å argumentere
1. Fornuftsargument
2. Faktaargument
3. Fleirtalsargument
4. Ekspertargument
5. Parallellargument
6. Kjensleargument
7. Verdiargument
Når ein skal argumentere for ei sak eller eit standpunkt, finst det ulike typar argument ein kan bruke. Kvar av dei har sine eigne styrkar og svakheiter, og kva ein skal bruke avhengig av situasjonen og kven ein argumenterer for. I denne teksten skal eg gå gjennom ulike typar argument og korleis ein kan bruke dei.
Det første argumentet ein kan bruke er fornuftsargument. Dette er argument som byggjer på det vi kallar "sunn fornuft". Eit døme på eit fornuftsargument er: "Det må vere lett å forstå at det ikkje er sunt for unge menneske å slanke seg". Her argumenterar ein ut frå kva ein sjølv meiner er fornuftig, sjølv om det ikkje nødvendigvis er sant.
Ein annan type argument er faktaargument. Dette er argument som byggjer på faktiske data, undersøkingar eller forsking. Eit døme på eit faktaargument er: "Statistikken viser at 90 000 barn i Noreg er ramma av fattigdom". Denne typen argument er sterke fordi dei kan kontrollerast, og vi kan sjå om det som blir hevda er rett eller gale.
Det tredje argumentet ein kan bruke er fleirtalsargument. Her byggjer ein argumentet på det fleirtalet meiner. Eit døme er: "Dei fleste vil vere samde i at ungdom bør vere inne før klokka ti om kvelden". Men det er viktig å hugse på at berre fordi fleirtalet meiner noko, treng ikkje det bety at det er fornuftig eller sant.
Ein annan type argument er ekspertargument. Dette er når ein viser til forsking og autoritetar dersom desse uttaler seg på sitt eige fagområde. Eit døme er: "Vi er ganske sikre på at bruk av mobil og nettbrett om kvelden er med på å påverke søvnen til unge menneske negativt, siger søvnforskar Hilde". Dette er sterke argument, spesielt om du har tillit til eksperten som uttaler seg.
Parallellargument er når ein viser til liknande tilfelle for å byggje argumentet sitt. Eit døme er: "Naboskulen arrangerte skuleball utan problem. Det skal vi også få til". Men det er viktig å undersøkje likskapen nærare, for resultatet i det nye tilfellet treng ikkje å bli det same som i det gamle.
Ein kan også bruke kjensleargument, der ein appellerer til kjenslene til dei ein argumenterer for. Dette kan vere ved å fortelje om hendingar, personar eller situasjonar, som til dømes: "Å halde dyr i bur er rett og slett forferdeleg". Kjensleargument kan vere sterke og effektive, men dei er avhengige av at mottakaren deler dei same kjenslene.
Til slutt kan ein bruke verdiargument. Dette er argument som byggjer på dei verdiane du sjølv har. Når du brukar verdiargument, viser du kva du står for, og det kan gjere argumentet ditt meir personleg og overtydande.
Å kunne argumentere effektivt er ein viktig ferdigheit, og det er nyttig å forstå korleis ulike typar argument fungerer. Ved å bruke ei blanding av desse argumentstypane, kan du byggje eit sterkt og overtydande case for det standpunktet du prøver å formidle.
Ironi
1. Definisjon av ironi
2. Korleis ironi vert uttrykt
3. Oppfatning av ironi
4. Typar av ironi
5. Bruk av ironi
Ironi er eit språkleg fenomen som i stor grad handlar om å uttrykkje noko ein ikkje meiner, eller noko som er det motsetje av det ein eigentleg meiner. Dette er ei form for indirekte kommunikasjon der den eigentlege meininga skin igjennom det som blir sagt. Når ein uttrykkskjer seg ironisk, er det ofte eit misforhold mellom det som blir sagt og det som er den eigentlege hensikta.
Tonefall, andletsuttrykk, samanhengen og situasjonen ein er i kan ofte røpe den eigentlege meininga bak ironien. Eit døme kan vere dersom ein venn gjer noko dumt, og du seiar "Ja, det var lurt, det" med eit sarkastisk tonefall. Her er den eigentlege meininga at det ikkje var lurt i det heile teke.
Ironi er ofte lettast å oppfatte når bodskapen vert framført munnleg. Når vi høyrer ironien i staden for å lese han, kan vi bruke stemmetone, andletsuttrykk og kroppsspråk som tilleggsinformasjon for å tolke meininga bak orda. Dette kan gje oss viktig kontekst for å forstå kva som eigentleg blir kommunisert.
Men for at ironien skal fungere, er det avgjerande at ho ikkje blir oppfatta bokstaveleg. Ironi kan skape forvirring dersom mottakaren ikkje forstår at det som blir sagt, er meint ironisk. Det kan skape misforståingar og i nokre tilfelle leige til kommunikasjonsproblem.
Sjølvironi er ein særskild form for ironi der ein ironiserer over seg sjølv. Dette kan innebere å spøkje med eller nedvurdere eigne prestasjonar, evner eller eigenskapar. Sjølvironi kan fungere som eit middel for å byggje sosiale relasjonar ved å vise at ein ikkje tek seg sjølv for høgtideleg.
Ironi blir ofte brukt i lesarinnlegg og kåserisjangeren. Her kan ironien fungere som eit effektivt verkemiddel for å kritisere eller kommentere aktuelle samfunnsspørsmål. Ved å bruke ironi kan ein skape distanse til emnet ein diskuterer, samtidig som ein kan peike på motseiingar eller problem på ein humoristisk og underhaldande måte. Ironi kan såleis hjelpe oss å sjå saker frå nye perspektiv og bidra til refleksjon og debatt.
Lesarinnlegg
1. Definisjon av eit lesarinnlegg
2. Innhald i eit lesarinnlegg
3. Struktur i eit lesarinnlegg
4. Målgruppe for eit lesarinnlegg
5. Målet med eit lesarinnlegg
Eit lesarinnlegg er eit kort, skriftleg innlegg i ein debatt, eit format der folk kan uttrykkje sine meiningar og synspunkt om saker dei er opptekne av. Det er ofte vanlege menneske som sender inn lesarinnlegg til aviser og andre publikasjonar, gjerne for å uttrykkje glede, irritasjon, engasjement eller takksemd over eit bestemt tema.
Å skrive eit lesarinnlegg handlar om å gå rett på sak. Ein formulerer eit klart og tydeleg poeng, og gir uttrykk for dette gjennom ein subjektiv og einsidig argumentasjon. Dette betyr at skribenten presenterer sitt eige syn på saka, og argumenterer for det utan å ta i betraktning andre synspunkt.
Overskrifta i eit lesarinnlegg er gjerne spenstig eller ein tankevekkjar. Den skal fange lesaren si merksemd og invitere til vidare lesing. Likeeins er innleiinga viktig, fordi ho ofte summerer opp hovudpoenget i teksten. Dersom lesarinnlegget er ein kommentar eller eit svar på eit anna debattinnlegg, kan skribenten vise til dette i innleiinga.
Hovuddelen av lesarinnlegg er der meiningane og synspunkta kjem fram. Her gjeld det å uttrykkje seg personleg og ærleg. Språktonen kan vere alt frå sint til glad, skuffa til takksam, eller til og med ironisk eller vennleg, alt etter kva ein ynskjer å formidle.
Avslutninga på eit lesarinnlegg kan innehalde ei oppmoding eller tilråding. Det kan òg vere ein oppsummering av hovudpoenget for å forsterke det ein har sagt tidlegare. For å gi lesarinnlegget eit spesielt preg, kan ein runde av med ei ironisk formulering.
Det er òg verd å merke seg at det er lov å bruke ironi i eit lesarinnlegg. Ein kan skrive noko, men meine det motsetje, som eit verkemiddel for å formidle poenget sitt på ein annleis måte.
I tillegg til å skrive vanlege lesarinnlegg kan ein ofte skrive og svare på innlegg i eigne diskusjonsgrupper på nettet. Dette gjev fleire moglegheiter til å delta i debattar og dele synspunkta sine med andre.
I sum er eit lesarinnlegg eit kraftfullt verkemiddel for å uttrykkje sine meiningar og påverke debatten om viktige saker i samfunnet.
Å debattere
1. Forståing av debatt
2. Førebuing
3. Åtferd under debatt
4. Kommunikasjon
5. Respekt og høflegheit
Å debattere er litt som å spele fotball. Akkurat som i fotball treng ein reglar for at alt skal gå rett for seg. Men i debatt er ikkje målet nødvendigvis å vinne, men heller å forstå andre sine synspunkt og formidle eigne tankar på ein god måte.
Ein debatt er ein samtale der to eller fleire personar diskuterer eit bestemt emne. Under debatten utvekslar dei meiningar og argument for å kome fram til ei betre forståing av emnet. Debattar kan skje kvar som helst, som til dømes i klasserommet, heime med familien, eller ute med venner. Nokre gonger kan debattar oppstå heilt spontant, som når to vennar diskuterer kva is som er best. Andre gonger er debattane meir formelle, der det til dømes kan vere ein ordstyrar som sørgjer for at alt går greitt for seg.
Om du skal delta i ein debatt, er det viktig å kome godt førebudd. Det vil seie at du bør setje deg inn i emnet på førehand, slik at du kan komme med gode argument. Men like viktig som å ha gode argument, er det å høyre på kva dei andre har å seie. Det er ein grunnleggjande regel i debatt at ein ikkje skal avbryte andre når dei snakkar. Om du vil bidra med eit innlegg, kan du rekkje opp éin finger. Om du berre vil kommentere noko raskt, kan du rekkje opp to fingrar.
Men kanskje det aller viktigaste i ein debatt er å vise respekt for dei andre. Sjølv om du er sterkt ueinig med nokon, bør du alltid vere høfleg og lytte til det dei har å seie. Ein god debatt handlar ikkje om å "vinne", men om å forstå og bli forstått.
Debattartikkel
1. Debattartikkel
2. Overskrift
3. Innleiing
4. Hovuddel
5. Avslutning
6. Underskrift
7. Språkval
8. Målgruppe og mottakar
9. Personleg engasjement
Eit av dei viktigaste verktøya vi har for å formidle meiningar og delta i offentlege diskusjonar er debattartikkelen. Ein debattartikkel er ein tekst der ein presenterer og forsvarer eit bestemt synspunkt om ei sak, og ho skil seg frå andre artiklar ved at formålet er å overtyde lesaren om forfattarens standpunkt.
Den første tingen ein lesar ser, er overskrifta. Den skal ikkje berre fange interessa til lesaren, men også gje ein antyding om kva teksten handlar om. Ei god overskrift kan stille eit spørsmål, bruke eit spennande ordleik eller appellere direkte til lesaren.
Innleiinga er den neste viktige delen av debattartikkelen. Denne delen introduserer temaet for lesaren, kan referere til ei aktuell hending, eller responsere på noko nokon andre har sagt. Det er her du gjæv lesaren ei forståing av kva saka handlar om og kva standpunktet ditt er.
I hovuddelen av artikkelen kjem hovudargumenta. Kvar argument bør støyttast opp med fakta, døme eller andre bevis. Det er her ein bruker det meste av teksten til å byggje opp under det ein meiner, og det er viktig at argumenta er overbevisande og relevante. For å gje teksten struktur, kan ein bruke deloverskrifter som deler teksten inn i seksjonar. Desse gjer det lettare for lesaren å følgje med og forstå strukturen i argumentasjonen.
Etter å ha presentert og argumentert for standpunktet, avsluttar du med ein konkluderande del. Her oppsummérer du hovudpoenga og presenterer kanskje eit siste, sterkt argument for å overtyde lesaren.
Debattartikkelen avsluttast med forfattarens namn som eit teikn på at du står bak det du har skrive, sjølv om det også er mogleg å skrive anonymt i nokre tilfelle.
Språkval er sentralt i ein debattartikkel. Positivt lada ord, eller plussord, er gode å bruke når du vil rose eller støtte noko. På den andre sida, negativt lada ord, eller minusord, er nyttige når du vil kritisere eller gå imot eit anna syn. Mellom desse to ytterpunkta har vi nøytrale ord, eller nullord, som formidlar informasjon utan å farge det med forfattarens eigne meiningar. Uavhengig av ordval er det viktig å hugse på kven ein skriv for, og tilpasse språket til mottakaren.
Sjølv om ein debattartikkel er subjektiv, er det viktig å byggje argumenta på fakta og solid argumentasjon. Dette gjæv teksten tyngde og truverde. Samtidig må forfattaren vise at han eller ho bryr seg om emnet, og formidle dette engasjementet til lesaren.
Å skrive ein overbevisande debattartikkel krev både kunnskap om emnet ein skriv om, og evna til å formidle dette på ein klar og engasjerande måte. Det er ein kunst å balansere mellom fakta, argumentasjon og personleg engasjement, men når dette gjerast rett, kan ein debattartikkel verkeleg påverke og inspirere lesarane.
Tale
1. Definisjon av ein tale
2. Kva ein hugsar frå ein tale
3. Førebuing til talen
4. Hovuddelar av ein tale
5. Språk og retorikk i talen
6. Verkemiddel i ein tale
