Å fortelje
Å fortelje og skrive historier er ein kreativ prosess. Du brukar adjektiv, ord som beskriv noko, for å gje liv til historia di. Tenk på synsvinklar, kva perspektiv ser vi historia frå? Det hjelper å førestille seg scenene i detalj. Handlingsreferat gir oss ei snøgg oversikt over kva som skjer, medan indirekte tale og tankereferat lèt oss sjå karakterane sine tankar og ord. Skildring med ulike ordtypar gjer oss i stand til å forme ei levande verd. Verkemiddel som kontrast, samanlikning og symbol kan gje djupare meining i teksten. Aksentteikn og rett samanskriving eller særskriving er viktig for korrekt språk.
Forteljing
1. Definisjon av forteljing
2. Skrive forteljing
3. Strukturen til ei forteljing
4. Slutten
5. Populære aspekt ved forteljingar
Daria.no
Ei forteljing er ei form for tekst, ofte ei kort eller lengre historie, som gir oss ei skildring av noko som har skjedd, anten i røynda eller i fantasien. Mange forteljingar er fri dikting, også kjent som fiksjon, og dei kan ha form som noveller, romanar, film, teater, og meir. Hensikta med slike tekstar er å fortelje, underhalde, fantasere, røre og å påverke.
Å skrive ei forteljing inneber å bruke fantasien. Det er her ein har fridomen til å "lyge", det vil seie, å skape ei historie som ikkje nødvendigvis har hendt. Det er viktig å fokusere på dei vesentlege elementa i historia og å gjere henne interessant å lese eller å lytte til. Forteljingar kan transportere lesaren til andre tider, stadar og liv, og tilby ei rik kjelde for å forstå ulike livserfaringar, kulturer og idear.
Forteljingar er ofte strukturert rundt ei konflikt eller eit prosjekt som set handlinga i gong. Dette elementet av konflikt eller prosjekt skaper spenninga i historia, og byggje seg opp mot eit høgdepunkt eller vendepunkt. Etter vendepunktet følgjer vanlegvis ein kort slutt, som viser korleis situasjonen er etter at konfliktene eller prosjektet er løyst. I nokre høve kan forteljinga ha ein open slutt, der lesaren er den som må tolke kva som skjer vidare.
Kanskje den siste forteljinga du las eller høyrde, eller den siste filmen du såg, hadde nettopp denne strukturen? Forteljingar er populære fordi dei engasjerer oss, deira evne til å skape empati, forståing, og underhaldning er uovertruffen. Dei lèt oss leve tusenvis av liv, utforske ulike univers, og lære om oss sjølve og andre på måtar som ellers ville vere utilgjengelege.
Det er eit utal av forteljingar å lese der ute, og mange ulike måtar å nyte dei på. Uavhengig av om du føretrekk å lese ei god bok, lytte til ein lydbok, eller sjå ein film, kan du vere sikker på at forteljingar vil fortsetje å påverke, underhalde og engasjere oss. Strukturen i ei forteljing, med konflikt, spenning, vendepunkt og slutt, er ein av grunnane til at dei har så stor appell og påverknad.
Innleie ei forteljing
1. Innleiinga i ei forteljing
2. Innleiinga introduserer
3. Målet med innleiinga
4. Lengda på innleiinga
5. Kjenneteikn på gode forteljingar
Innleiinga på ei forteljing er svært sentral, på lik linje med hovudet til fisken. Den er ofte det første vi som lesarar møter i teksten, og spelar ei vesentleg rolle for å setje tonen for heile historia. Det er her forteljinga byrjar, og nettopp av den grunn kallar vi denne delen for innleiing.
I innleiinga blir vi gjerne introduserte for kven forteljinga handlar om. Det kan vere ein hovudperson, ei gruppe menneske, eller kanskje eit heilt samfunn. Gjennom denne introduksjonen byrjar vi som lesarar å danne oss eit bilete av dei aktørane vi skal følgje, og vi byrjar å knyte oss til dei på eit eller anna plan.
I tillegg til å gje oss informasjon om kven forteljinga handlar om, gir innleiinga oss ofte ei viss innsikt i kor og når historia utspelar seg. Det kan vere i ei lita bygd på Vestlandet på 1800-talet, i framtida i New York, eller kanskje på ei avsidesliggjande øy i Stillehavet. Dette bidreg til å byggje opp ein kontekst som hjelper oss å forstå handlingane og reaksjonane til dei involverte betre.
Likevel er innleiinga ikkje berre ei samling av fakta som presenterer karakterane og settinga. Den skal også gripe fatt i lesaren og gi lyst til å lese vidare. Ei god innleiing skal vekkje nysgjerrigheit, stille spørsmål, og vise oss noko som engasjerer oss og gjer at vi vil vite meir. Den skal treffe oss på eit visst nivå, anten det er gjennom humor, drama, mysterium, eller ein annan vri som gjer oss investerte i forteljinga.
Innleiinga bør vere ganske kort. Det er viktig å hugse at ei innleiing ikkje er staden for lange utgreiingar eller detaljerte beskrivingar. Det er heller staden for å pirre lesaren si interesse og gje dei nok informasjon til at dei kan dykke ned i resten av forteljinga med forventning og interesse.
Til slutt er det verd å merke seg at gode forteljingar er skrivne slik at du kjenner du må lese vidare. Dei klarer å skape ei sterk kopling mellom innleiinga og resten av forteljinga, og bruker denne koplinga til å trekkje lesaren inn og halde på interessa. Det er denne kunsten å skape engasjerande og drivande innleiingar som verkeleg set tone for ei god forteljing.
Hovuddelen av ei forteljing
1. Hovuddel av ei forteljing
2. Stemninga i forteljinga
3. Løysinga på problemet
4. Verknad av hovuddelen på forteljinga
Hovuddelen av ei forteljing er ein nøkkelkomponent i all litterær skriving, og kan bestå av fleire element. Den er, som namnet antydar, den sentrale delen av forteljinga, og det er her mesteparten av handlinga finn stad.
I hovuddelen av forteljinga er det ofte slik at hovudpersonane møte eit problem. Det kan vere noko som hender med dei. Kanskje dei kjem i ein farleg situasjon, eller dei kan møte ein ukjend person som endrar livet deira. Dei kan òg få ein overraskande beskjed, kanskje ei nyheit som kastar dei ut i eit eventyr, eller ei melding som byr på eit etisk dilemma. Dette problemet eller hindringa er drivkrafta bak handlinga i hovuddelen av forteljinga, og det er den som utfordrar hovudpersonen og gir lesaren noko å bite seg fast i.
Forteljingar kan innehalde ulike element, og kan vere spennande, morosame, uventa eller triste. Kva slags stemning du vel for forteljinga di vil påverke korleis hendingane i hovuddelen blir presentert. Ein spennande forteljing kan innehalde høgt tempo og mange vendingar, medan ei trist forteljing kan ha ein meir ettertenksam og roleg tone.
Hovuddelen inneber òg korleis hovudpersonen prøver å finne ei løysing på problemet dei står overfor. Kanskje dei må gjennom mange prøvingar og vanskelege val, eller kanskje dei må lære noko nytt om seg sjølve for å komme seg gjennom utfordringane. Det er òg i denne delen vi ser korleis det går med hovudpersonen og korleis dei taklar dei utfordringane som er lagt framfor dei.
I ei velutforma forteljing, vil hovuddelen utvikle karakterane, drive handlinga framover, og halde lesaren engasjert. Gjennom konflikt, utfordringar, og endringar, vil hovuddelen av forteljinga hjelpe til med å forme forteljinga si unike verdsoppfatning og tilby innsikt i hovudpersonen si erfaring og utvikling.
Avslutte ei forteljing
1. Korleis avslutte ei forteljing
2. Løysing av konflikten
3. Ulukkeleg eller lukkeleg slutt
4. Open slutt
5. Viktige aspekt ved avslutningar
Når du skriv ei forteljing, ligg makta i hendene dine til å avgjere korleis historia skal slutte. Denne delen av forteljinga kallar vi for avslutninga. I avslutninga vert handlinga runda av, hendingane får enden sin, og lesaren får svar på spørsmåla som har vorte stilte gjennom forteljinga. Likevel, korleis ein forteljing avsluttast, kan variere veldig.
Eit vanleg trekk ved avslutningar er at problemet eller konflikten i historia er løyst. Kanskje hovudpersonen har nådd målet sitt, eller kanskje ein motsstanfar har vorte overvunnen. Korleis konflikta løysast, kan ofte avspegle temaet i forteljinga. Til dømes, i ei forteljing om vennskap kan det vere at hovudpersonane løyser ei misforståing og forsonar seg. I ei eventyrforteljing kan helten overvinne ein vond trollmann og bringe fred tilbake til kongeriket.
Eig forteljing kan ende på ulike måtar, anten godt eller dårleg. Somme gonger går alt som du har forventa eller håpa på. Hovudpersonen får kanskje det dei ynskjer mest, eller alt går rett veg for dei. Andre gonger kan avslutninga vere litt overraskande. Det kan vere at noko uventa skjer, eller at det er ei vending i historia som du ikkje hadde sett for deg.
Eit anna alternativ er ei open slutt, kor lesaren må tolke kva som skjer vidare. I slike avslutningar vert ikkje alle spørsmål svarte på, og det kan vere at du som forfattar overlèt til lesaren å fylle ut detaljane. Dette kan skape ein meir involverande leseoppleving, sidan lesaren får sjansen til å bruke sin eigen fantasi og tolkningar for å fullføre historia.
Samla sett finst det mange måtar å avslutte ei forteljing på. Det er viktig å tenkje på kva slags inntrykk du ynskjer å late etter deg hos lesaren, og korleis du kan bruke avslutninga til å forsterke temaet og bodskapen i forteljinga di. Hugs at ei god avslutning kan gjere stor innverknad på korleis historia di vert oppfatta og hugsa.
Sjangertrekk til forteljing
1. Struktur
2. Handlingsoppbygging
3. Forteljemåtar
4. Utvida augeblink og tempo
5. Språklege verkemiddel
6. Frampeik
7. Synsvinkel
8. Moral
Ei forteljing er ein rik og mangfaldig litterær form som har mange ulike sjangertrekk og strukturelle element. Dette er det som gjer historia engasjerande og gir ho liv. La oss dykke djupare inn i dei ulike aspekta av sjangertrekk og struktur som er til stades i ei forteljing.
For det første, startar ei forteljing med ein tittel. Ein godt valt tittel kan vekkje leselyst og gi lesaren eit hint om kva forteljinga handlar om. Tittelen er det første lesaren møter, og det kan setje tonen for resten av forteljinga.
Deretter kjem innleiinga. Innleiinga er ein viktig del av forteljinga som skal fange lesaren si interesse. I denne delen skal lesaren få opplysningar om kvar og når handlinga skjer, kven som er med, og kva konflikta eller prosjektet handlar om.
Det neste elementet er hovuddelen. Dette er kjerneelementet i forteljinga som skal handle om ei konflikt eller eit prosjekt nokon vil gjennomføre. Det er vanlegvis i hovuddelen at ein finn høgdepunkt i historia, der spenninga er på topp, og vendepunktet kjem.
Etter hovuddelen kjem avslutninga. Her blir spenninga løyst ut, og forteljinga får ein slutt. Avslutninga kan vere lukkeleg, trist, overraskande, morosam eller irriterande. Det er også mogleg med ei open slutt der lesaren må tenkje seg til kva som skjer vidare.
Ei god forteljing kan også skilje seg ut med måten handlinga er bygd opp på. Ei forteljing kan velje å skildre handlinga i ei kronologisk rekkjefølgje, frå byrjinga til slutten. Alternativt, kan ein nytte teknikkar som in medias res der ein går rett på handlinga utan innleiing, eller retrospektiv teknikk der ein byrjar med slutten og ser tilbake på det som har hendt.
Ei forteljing brukar ulike forteljemåtar som handlingsreferat, skildring, tankereferat, replikkar og indirekte tale. God variasjon mellom ulike forteljemåtar gjer tekstar gode. Ved å bruke utvida augeblink, kan ein skildre ei scene svært grundig, medan ein kan auke tempoet for å skape kontrast.
Språklege verkemiddel som gjentaking, humor, ironi, kontrast, samanlikning, metafor, personifikasjon og besjeling kan også bli brukt for å gi forteljinga djupn og nyanse. Desse verkemidla kan gi forteljinga eit visst liv og gi lesaren ei meir engasjerande leseoppleving.
Ein annan viktig teknikk som ofte blir brukt i forteljingar er frampeik. Ved å leggje inn hint om noko som kjem til å skje seinare i forteljinga, kan forfattaren skape spenning og halde lesaren engasjert.
Til slutt, er synsvinkelen viktig i ei forteljing. Forteljaren formidlar handlinga til lesaren. Forteljaren og forfattaren treng ikkje vere same person, og forteljaren kan sjå handlinga utanfrå, eller vere ein av personane i handlinga. Dette kan påverke korleis handlinga blir oppfatta av lesaren.
Ei forteljing kan ikkje berre underhalde, men også gi lesaren meir å tenkje på, ha ein moral, eller påverke på annan måte. Desse er alle viktige aspekt ved ei vellykka forteljing. Ved å meistre desse sjangertrekka, kan ein skrive engasjerande og minneverdige forteljingar.
Å arbeide med ei historie
1. Arbeid med kort tekst, forteljing eller novelle
2. Definer grunnleggjande faktum om historia
3. Arbeid med eit samandrag av historia
4. Reflekter over dine eigne tankar om historia
5. Arbeid med lengre tekstar, som romanar og drama
6. Del historia inn i ulike delar
7. Identifiser tema som historia tek opp
Å arbeide med ei historie kan vere ein kompleks prosess, og korleis ein går fram kan variere ut frå typen historie ein skriv.
Om ein skal skrive ein kort tekst, ein forteljing eller ei novelle, vil ein sannsynlegvis ikkje ha plass til meir enn ei handling. Korte tekstar har ofte eit enkelt fokus, og det er viktig å halde denne handlinga konsis og engasjerande. I korte tekstar er det vesentleg å vere direkte og til punktet, der kvar setning, kvart ord, tel.
For å nærme seg skrivinga av korte tekstar, kan ein starte med å klargjere nokre grunnleggjande faktum om historia. Kven er dei viktigaste personane? Kva er den sentrale konflikta? Kvifor bør lesaren bry seg om det som skjer? Etter å ha definert dette, kan ein arbeide med eit samandrag av historia. Dette samandraget vil fungere som eit vegkart for skrivinga. Til slutt, reflekter over dine eigne tankar om historia. Kva vil du at lesaren skal tenkje eller kjenne? Korleis kan du best formidle desse tankane og kjenslene gjennom historia?
Når det gjeld lengre tekstar, som romanar og drama, har ein meir plass til å utforske fleire parallelle handlingar. Desse parallelle handlingane kan flette seg inn i hovudhandlingslinja, og gi større djupn og kompleksitet til historia.
Ei historie, anten kort eller lang, kan delast inn i ulike delar. Desse delane kan noterast ned som handlingpunkt for å gi oversikt over strukturen. Her inkluderer ein det som skjer i historia, personane i handlinga, frampeik (det vil seie hint om kva som kan hende seinare i historia), og tema som historia tek opp.
Tematikk og hovudtema er sentrale komponentar i alle historier. Tema kan vere konkrete, som kjærleik, død, eller hemn, men kan også vere meir abstrakte, som identitet, menneskeleg natur, eller den menneskelege tilstanden. Ei god historie vil ofte utforske hovudtemaet gjennom ulike vinklingar og gjennom ulike personar, konfliktar og situasjonar.
Å arbeide med ei historie er eit kunstverk, og krev tid, tålmod, og refleksjon. Men med ei klar forståing av handlinga, personane, frampeika, og tematikken, kan ein skape ei historie som er både engasjerande og tankevekkjande.
Samtale om litteratur
1. Kvifor bør ein samtale om litteratur?
2. Former for samtalar om litteratur
3. Fordommar ved litterære samtalar
4. Prinsipp for gode litterære samtalar
5. Målet med litterære samtalar
Å snakke saman om litteratur er viktig for å forstå tekstar betre og utvikle kritisk tenking. I norskfaget øver vi på å snakke om tekstar, noko som hjelper oss med å bli betre til å uttrykke oss munnleg og delta i diskusjonar. Slike samtalar kan skje i klassen eller i grupper, og gir oss sjansen til å dele leseopplevingar og sjå tekstar frå ulike vinklar.
Det er mange fordelar med desse samtalane. Dei kan gjere lesing meir spennande ved å dele og diskutere personlege tankar om teksten. Det kan også gje oss meir sjølvtillit når vi merkar at våre meiningar blir høyrde og respekterte av andre. I tillegg kan vi utvikle sosiale ferdigheiter og lære å samarbeide.
For å ha gode samtalar om litteratur, er det viktig at alle deltek med sine tankar og idear, og at vi diskuterer ulike delar av teksten saman. Læraren kan oppmode til å lese med eit bestemt fokus, og vi kan lage reglar for samtalen, som å respektere andre sine meiningar, lytte godt og ikkje avbryte. Læraren kan vere ein støtte, men elevane kan gjerne leie samtalen og ta notat.
Målet med ein litterær samtale er ikkje å bli einige om éi tolking, men å sjå korleis ulike tolkingar kan styrkast, bli nyanserte eller endra gjennom diskusjon. Elevane lærer å verdsetje ulike perspektiv og forstå at ein tekst kan tolkast på mange måtar. Læraren bør gi tilbakemelding både på tolkingane og på korleis elevane deltek i samtalen. Slik blir samtalar om litteratur eit viktig verktøy for læring og personleg vekst.
Lese forteljing
1. Førebuing til høgtlesing
2. Bruk av stemme og toneleie
3. Kontakt med tilhøyrarane
4. Skap engasjement
5. Øving
Å lese ei forteljing er ikkje berre om å formidle orda på papiret, men om å formidle stemninga, rytma og tonen som er laga av forfattaren. Lesing, særleg høgtlesing, er ein kunstform i seg sjølv, ein prosess der ord blir omgjorte til levande bilete gjennom stemma og uttrykket til den som les.
Først og fremst er det viktig at du sjølv opplever det du les. Før du set deg ned for å lese høgt, kan det vere nyttig å lese teksten stille for deg sjølv først. Ved å lese gjennom teksten på førehand, kan du forstå innhaldet og gjere deg opp ei meining om korleis du vil formidle den.
For å lese med innleving, er det naudsynt å variere både tempo, pausar, stemmestyrke og toneleie. Dette vil hjelpe deg med å bringe teksten til live, gi dybde til karakterane, og skape ei stemning som passar til innhaldet. Det er som om du er dirigenten, og orda er ditt orkester.
Når du les høgt, er det ikkje berre orda som er viktige, men også stemma du gir dei. Det kan vere lurt å lytte nøye til korleis stemninga endrar seg i teksten. Er det skummelt? Er det komisk? Byggjer spenninga seg opp? Kva slags typer er personane? Korleis høyrest replikkane ut? Dette kan hjelpe deg med å tilpasse lesinga di til stemninga i forteljinga.
Å lese høgt er ikkje berre ein monolog, men eit samspel mellom deg og dei som lyttar. Å ha augekontakt med tilhøyrarane kan hjelpe deg med å fange deira merksemd og tilpasse lesinga etter reaksjonane deira. Dette kan gjere lesinga di meir levande og engasjerande.
Å lese høgt kan verke skremmande i byrjinga, men husk at øving gjer meister. Prøv deg fram, eksperimenter med ulike stemmer for karakterane, og ikkje vær redd for å vise ditt oppriktige engasjement for forteljinga. Det er ikkje berre orda du formidlar, men også kjenslene, stemninga og personlegdommane til karakterane. Å kaste seg ut i lesinga med eit oppriktig engasjement kan skape ei minneverdig leseoppleving for både deg og dei som lyttar.
Adjektiv
1. Adjektiv
2. Gradbøying av adjektiv
3. Spesielle bøyingsformer
4. Gradbøying med hjelpeord
5. Effekten av adjektivbruk
Eit adjektiv er ein viktig del av talespråket og skriftspråket vårt. Det er ein ordklasse som er tett knytt til substantiv eller pronomen. Hovudoppgåva til adjektiva er å beskrive eller presisere eigenskapane ved det substantivet eller pronomenet dei står i samband med. Ved å bruke adjektiva flittig kan vi skildre situasjonar, personar eller ting på ein meir detaljert og levande måte.
Dei fleste adjektiva kan vi gradbøye, det vil seie at vi kan endre forma på adjektivet for å uttrykkje grad av ein eigenskap. Dette gjer vi ved å leggje til endingar eller ved å bruke hjelpeord. Vi har tre grader: positiv, komparativ og superlativ.
Positiv er grunnforma av adjektivet, som 'glad'. Komparativ uttrykkjer ein høgare grad, og blir ofte laga ved å leggje til '-are' på slutten av adjektivet, som 'gladare'. Superlativ uttrykkjer høgste grad, og blir ofte laga ved å leggje til '-aste' på slutten av adjektivet, som 'gladaste'.
Enkelte adjektiv har eit vokalskifte i stammen når dei blir gradbøygd, og vi legg til endingane '-reie' og '-st'. Eit døme er 'liten', som blir 'mindre' i komparativ og 'minst' i superlativ.
Det finst òg ei gruppe adjektiv som har bøying med ulike stammer. Det vil seie at i staden for å leggje til ei ending for å lage komparativ eller superlativ, endrar vi stammen i ordet. Eit døme er adjektivet 'god', som blir 'betre' i komparativ og 'best' i superlativ.
Lange adjektiv og adjektiv som endar på '-a', '-(i)sk', '-ete' og '-ande', blir ofte gradbøygde med hjelpeorda 'meir' og 'mest'. Til dømes, i staden for å seie 'interessantare', seier vi ofte 'meir interessant'.
Å bruke adjektiv effektivt kan gjere språket vårt rikare og meir uttrykksfullt, og det gir oss moglegheita til å beskrive verda rundt oss på ein nøyaktig og livleg måte. Det er viktig å kjenne til dei ulike bøyingsformene og korleis vi bruker dei for å uttrykkje ulike grader av eigenskapar.
Synsvinklar
1. Synsvinkel
2. Val av forteljar
3. Forfattaren som forteljar
4. Autoral synsvinkel
5. Personal synsvinkel
6. Val av synsvinkel
Å skrive frå ulike synsvinklar handlar om korleis ein vel å fortelje ei historie. Som forfattar kan du velje å presentere hendingane gjennom auga til ein bestemd person, eller du kan ta ei meir nøytral rolle og la hendingane gå føre seg utan personleg innblanding.
I somme tilfelle kan det hende at forfattaren sjølv er forteljaren. Dette høver best når forfattaren vil formidle noko personleg eller vil dele eigne erfaringar eller meiningar. Då er det naturleg at forfattaren sjølv er forteljaren som formidlar handlinga til lesaren.
Autoral synsvinkel, ofte omtalt som tredjepersons-synsvinkel, er når forteljaren ikkje er ein del av handlinga i historia. Denne synsvinkelen kan minne om ein "fluge på veggen", som ser alt som skjer utan å delta aktivt. Forteljaren fortel kva personane seier og gjer, men kan også gje innsyn i kva personane tenkjer. Dette er kjent som den allvitande forteljaren, og gir forfattaren stor fridom til å formidle ulike aspekt ved historia.
På den andre sida finst det personal synsvinkel, der forteljaren faktisk er ein av personane i historia. Dette kan vere ei førstepersons-forteljing, der eg-forteljaren fortel historia frå sitt eige perspektiv. Dette kan skape ei sterkare emosjonell kopling mellom lesaren og forteljaren, ettersom lesaren får direkte tilgang til forteljaren sine tankar, kjensler og oppfatningar.
Forteljing i tredje person kan også sjåast på som ein type personal synsvinkel, spesielt når synsvinkelen er avgrensa til ein karakter i historia. I slike tilfelle er forteljaren ikkje del av handlinga, men fortel historia utifrå eitt personleg synspunkt.
I sum er det mange måtar ein kan skrive på, og val av synsvinkel kan ha stor innverknad på korleis historia blir oppfatta av lesaren. Det er opp til forfattaren å vurdere kva slags synsvinkel som best vil formidle det dei ønskjer å uttrykkje gjennom historia si.
Å førestille seg
1. Definisjon av å førestille seg
2. Bruk av førestilling i litteraturen
3. Korleis å førestille seg i ein tekst
4. Verkemiddel for å hjelpe lesaren til å førestille seg
5. Målet med å førestille seg
Å førestille seg er ei grundleggande menneskeleg evne, og det inneber å lage eller framkalle mentale bilete eller idear som ikkje er direkte tilgjengelege for sansane. Dette kan inkludere å tenkje på noko som har skjedd, noko som kan hende, eller noko heilt fiktivt. Gjennom å førestille oss, kan vi utforske moglegheiter, planleggje for framtida, og omarbeide erfaringar.
I litteraturen er evna til å førestille seg særleg viktig, ikkje berre for forfattaren, men også for lesaren. Forfattaren brukar sin eigen fantasi til å skape eit univers av ord, forteljingar, karakterar og situasjonar. Dette kan vere basert på verkelege hendingar, eller det kan vere heilt oppdikta – ein fiksjonstekst. Døme på tekstar der forfattaren har brukt si eiga evne til å førestille seg inkluderer segn, eventyr, forteljingar, noveller, lyrikk og romanar.
Å førestille seg i ein tekst kan bety å skildre noko som har skjedd, eller å dikte opp heile eller delar av handlinga. Dette kan bli gjort gjennom dei fem forteljemåtane: handlingsreferat, indirekte tale, tankereferat, replikkar og skildring. Desse er ulike måtar forfattaren kan bruke for å føre forteljinga vidare og for å engasjere lesaren.
Forfattaren kan også bruke ulike verkemiddel for å hjelpe lesaren til å førestille seg det som skjer i teksten. Dette kan inkludere språklege verkemiddel, som bruk av adjektiv og metaforar, til å skape levande og engasjerande bilete. Synsvinkelen kan også påverke korleis lesaren førestiller seg handlinga, og komposisjonen av teksten – korleis han er strukturert og ordna – kan hjelpe til med å byggje opp og framheve viktige element i forteljinga. Tekstbinding, det vil seie korleis ulike delar av teksten heng saman, er også essensielt for å skape ei heilskapleg førestilling.
Å førestille seg handlar ikkje berre om å skape bilete og idear i hovudet. Det handlar også om å fange lesaren si interesse, å engasjere deira eigne evner til å førestille seg. Det er å skape ei tekstverd som lesaren kan sjå for seg, ei verd der dei kan utforske og oppleve det forfattaren har skapt. På denne måten blir lesaren ikkje berre passivt med i teksten, men ein aktiv deltakar i å forme og forstå han.
Handlingsreferat
1. Handlingsreferat
2. Handlingsreferat i forteljingar, eventyr og noveller
3. Møtereferat
4. Samandrag
5. Skrive eit godt handlingsreferat
Eit handlingsreferat er ein samandrag av hendingane i ein tekst, eit møte, ei forteljing, eit eventyr eller ei novelle. Den primære funksjonen er å formidle kva som skjer eller har skjedd på ein klar og strukturert måte. Det kan gi lesearen ei god oversikt over handlinga i teksten utan å måtte lese heile teksten sjølv.
Handlingsreferat i forteljingar, eventyr og noveller tek ofte utgangspunkt i ein konflikt eller utfordring. Det kan vere alt frå eit problem som hovudpersonen møter, til ein stor konflikt mellom ulike karakterar eller grupper. Konflikta driv handlinga framover, og det er denne framdrifta som blir samanfatta i eit handlingsreferat.
Handlingsreferat er ein av dei forteljemåtane du kan bruke når du byggjer opp spenninga mot ein eller fleire spenningstoppar. Ved å skrive eit referat av handlinga, kan du gi lesearen ein førehandvisning av det som kjem til å skje, slik at dei kan førebu seg på det. Det kan hjelpe til å skape meir spenning og forventning hos lesearen.
Eit møtereferat er ein annan type handlingsreferat, men det fokuserer meir på det som skjer under eit bestemt møte. Eit møtereferat kan innehalde informasjon om når og kvar møtet vart heldt, kven som deltok på møtet, kva for saker møtet handsama, vedtak som vart gjorde, og namnet på referenten. Dette kan vere ein nyttig ressurs for dei som ikkje kunne delta på møtet, eller for dei som vil ha ei oversikt over det som skjedde.
Eit samandrag er ein kortfatta versjon av noko du har sett, lese eller høyrt. Det kan vere ein effektiv måte å konsentrere viktig informasjon på, og kan vere nyttig når du til dømes skriv bokmeldingar, notat frå skuletimar eller oppsummering av forsøk. Eit samandrag er likt eit handlingsreferat, men det fokuserer ikkje nødvendigvis på handlinga eller konfliktene i teksten. Det kan fokusere på dei viktigaste punkta, argumenta eller ideane i teksten.
For å skrive eit godt handlingsreferat, er det viktig å først forstå handlinga eller hendingane i teksten du refererer til. Du bør fokusere på dei mest sentrale hendingane, og prøve å formidle desse på ein klar og effektiv måte. Unngå unødvendige detaljar og prøv å halde referatet så kort og konsist som mogleg. Samstundes, pass på at du ikkje utelèt viktig informasjon som er avgjerande for forståinga av handlinga.
Indirekte tale
1. Gjenkjenning av direkte tale
2. Omforming til indirekte tale
3. Innleiing av leddsetningar
4. Vurdering av konteksten
5. Endeleg kontroll
Å skrive i indirekte tale er ein teknikk som ofte blir nytta i både skriftleg og munnleg kommunikasjon. Denne metoden lèt oss formidle informasjon eller framstille noko nokon andre har sagt, på vår eigen måte. I staden for å sitere direkte kva nokon er sagt, parafraserer vi eller "omformulerer" utsegna på ein slik måte at vi held på essensen, men utan bruk av direkte sitat.
Når vi formulerer noko i indirekte tale på nynorsk, nyttar vi som oftast leddsetningar. Ein leddsetning er ein underordna setning som fungerer som eit ledd i ei hovudsetning. I konteksten av indirekte tale, fungerer leddsetningane ofte som objekt eller som adverbial i hovudsetninga.
La oss sjå på nokre døme for å illustrere korleis dette fungerer:
1. Direkte tale: "Eg snakkar norsk," sa han.
Indirekte tale: Han sa at han snakkar norsk.
I det første dømet har vi direkte tale, der vi rapporterer ordrett kva personen sa. I det andre dømet har vi indirekte tale, der vi fortel kva personen sa, men ikkje med dei nøyaktige orda. Legg merke til at vi i indirekte tale bruker "at" for å innleie leddsetninga.
2. Direkte tale: "Heiter du Maria?" spurde ho.
Indirekte tale: Ho spurde om ho heiter Maria.
I dette dømet ser vi at vi i indirekte tale nyttar "om" for å innleie spørsmålet, i staden for "at". Dette er vanleg når vi gjengir spørsmål i indirekte tale.
For å samanfatte, indirekte tale på nynorsk involverer vanlegvis bruk av leddsetningar, der "at" eller "om" ofte blir nytta for å innleie det som blir sagt. Dette gir oss moglegheita til å ta opp att noko nokon andre har sagt, på vår eigen måte, utan å endre meininga eller essensen av dei opphavlege utsegna.
Tankereferat
1. Forstå konseptet
2. Bruk av tankereferat
3. Skriveprosessen
4. Døme
Eit tankereferat, som namnet antydar, er ei samansetning av ordet "tanke" og "referat". Her kombinerer vi det abstrakte og det konkrete. Tankar er abstrakte idear som surrar rundt inne i hovudet vårt. Eit referat er derimot ein konsis, men fullstendig samandrag av noko som har skjedd. Så, når vi skriv eit tankereferat, refererer vi til prosessen der vi gir ord til tankane eller kjenslene til ein eller fleire personar i ei forteljing.
Eit tankereferat kan vere ein effektiv metode for å skape indre spenning i ei forteljing. Dette kan oppnåast gjennom å vise lesaren kva personane tenkjer og kjenner, gjerne gjennom ein indre monolog. Når vi skriv eit tankereferat, står vi som forteljarar som ei "fluge på veggen". Vi kan gjengi det som blir sagt, men vi kan også dykke djupare inn i det usagte, i det som blir tenkt og kjent.
Tankereferatet treng ikkje å vere særskilt langt, men det kan også vere utfyllande, avhengig av kor grundig ein vil utforske det indre landskapet til karakteren. Ein kan skrive eit tankereferat på mange måtar, og det er ingen spesiell regel for korleis teiknsetjinga skal vere.
La oss sjå på eit døme. I den første setninga: "Det hadde vore skikkeleg herleg med heilt fri i helga, tenkte Cassie", får vi eit kort, men innsiktsfullt glimt av Cassies ønskje. Dette er eit tankereferat som gir oss innsikt i kva Cassie tenkjer.
Eit anna døme kan vere meir utfyllande, som: "Cassie sat ved skulepulten sin og lét tankane flyge til ein betre stad. Det var fredag, og Cassie hadde overhøyrt Collin i parallellklassen snakke med kompisane sine i lunsjen. Dei skulle på stranda i helga, og ho ønskte verkeleg at ho også kunne dra dit. Men nei, ho må sitje barnevakt". Her blir vi introduserte for eit meir komplekst landskap av Cassie si indre verd, hennar lengslar og frustrasjonar.
Å skrive eit tankereferat kan vere ein kraftfull metode for å formidle komplekse kjensler og tankar hos personane i ei forteljing. Dette gir djupn til karakterane og gir lesaren innsikt i deira indre verd.