Klassisk musikk
Gregoriansk song
Læringsmål
1. Historie og opphav
2. Pave Gregor I og standardisering av liturgi
3. Kjenneteikn på gregoriansk song
4. Effekten av gregoriansk song
Gregoriansk song
Gregoriansk song er ein form for religiøs song som utvikla seg i den katolske kyrkja etter fallet av det romerske imperiet, ei tid då kyrkja fekk ein sentral og fast posisjon i samfunnet. Medan politisk makt skifta hender, tok paven på mange måtar over rolla til den romerske keisaren og fekk såleis ein stor grad av innverknad og autoritet.
I denne konteksten vart munkane ein avgjerande kraft, særleg i bevaringa og studien av skriftlege dokument. Dei valde å vie livet sitt til bøn og arbeid, med mange dyktige individ blant deira rekkjer. Desse munkane vart setje til å studere og kopiere antikke dokument, noko som sikra at viktige antikke skrifter vart bevarte for etterkomarane.
Eit sentralt namn i utviklinga av gregoriansk song er pave Gregor I, som styrte frå 590 til 604. Han arbeidde for å standardisere liturgien innanfor kyrkja, og som ein del av dette skapte han ei messebok. Denne boka setje fast songane som skulle syngast i gudstenestene. Pave Gregor oppretta også ein songskule i Roma, der alle kyrkjesongarar skulle få ei grundig opplæring på ni år. Her måtte dei lære alle songane i messeboka utanåt, ettersom notesystemet enno ikkje var utvikla. Gjennom denne prosessen vart gregorianske songar munnleg overførte frå generasjon til generasjon.
Gregoriansk song har nokre særpreg som gjer den unik. For det første er det einstemt. Songen er framført av munkar, som oftast i koret under ei messe. For det andre er gregoriansk song rein vokalmusikk, utan bruk av instrument. For det tredje har det ikkje ein fast rytme, men held seg til eit moderat tempo som kan variere basert på konteksten og innhaldet i teksten. For det fjerde, fram til 1960, var teksten til gregoriansk song på latin, det språket som vart brukt i den vestlegen kyrkja i fleire hundreår. Gjennom desse kjenneteikna uttrykkjer gregoriansk song ei djup religiøs oppleving og bidreg til å skape ei meditativ stemning i gudstenestene.
5 SPØRSMÅL
Organumstilen
Læringsmål
1. Tidspunkt og samfunnskontekst
2. Kyrkja som kulturelt senter
3. Oppkomsten av organumstilen
4. Kjende komponistar
5. Organumstilen sin innverknad
Organumstilen
Organumstilen, som dukka opp mellom 1100- og 1300-talet, markerer ei viktig vending i den vestlege musikkhistoria. Denne stilen vart særleg tydeleg ved Notre Dame-katedralen i Paris, der det blomstra ein dynamisk musikalsk kultur på denne tida.
På denne tida tok handel og produksjon seg opp att i samfunnet etter ei periode med stagnasjon. Folk flest levde i fattigdom, medan ei lita gruppe velståande menneske hadde ei betydeleg formue. Mange av desse velståande menneska gav rikeleg med almisser til kyrkjene. Dette var fordi dei håpa at prestane skulle be for sjelene deira, slik at dei kunne unngå "skjerselden".
Som eit resultat av denne praksisen vart kyrkjene svært rike. Dei vart etter kvart sentrum for kunst og kultur, som det er tilfelle med Nidarosdomen. Katedralskulane vart etablert for å tilby ungdom ei lærd utdanning, medan songskulane hadde som oppgåve å utdanne nye generasjonar av kyrkjesongarar.
Eitt av dei mest framståande kulturelle sentrum på denne tida var Notre Dame-katedralen. Med rikeleg med ressursar kunne katedralen tilsetje folk som skulle konsentrere seg om å lage musikk. Dette forsterka den musikalske utviklinga og førte til skapinga av ein ny musikkform - organum.
Organum er kjenneteikna ved at ei stemme, ofte kjend som 'tenor', blir halde i ro, medan to til tre andre stemmer rører seg sjølvstendig i eit høgare leie. Tenorstemma fungerer som grunnlaget for dei andre stemmene, som skaper "harmoni" og melodiske mønster over ho.
Eit av dei mest kjende namna knytt til organumstilen er Perotin. Han er kjend for sine ambisiøse komposisjonar der han nytta tre eller fire stemmer samstundes. Kompleksiteten i Perotin sin musikk reflekterer det dynamiske og rike musikkmiljøet ved Notre Dame-katedralen på denne tida.
Organumstilen var eit tidleg døme på polyfoni, det vil seie musikk med fleire sjølvstendige melodilinjer, i den vestlege musikktradisjonen. Den representerer eit steg vekk frå den tidlegare dominerande einstemte gregorianske songen, og innfører nye teknikkar og estetiske ideal som påverka utviklinga av musikk i dei følgjande århundrea.
5 SPØRSMÅL
Trubadurmusikken
Læringsmål
1. Trubadurane i seinmiddelalderen
2. Musikkinstrument i trubadurmusikken
3. Verdsleg musikk
4. Korleis levde desse musikarane?
Trubadurmusikken
Kolreis var trubadurmusikken i seinmiddelalderen? Ein utdjupande utforsking av trubadurane si tid kan gi oss svar på dette spørsmålet. Trubadurane, som ofte er knytte til perioden frå det 11. til det 13. hundreåret, var omreisande underhaldarar som hadde stor påverknad på musikk- og kulturhistoria i Europa.
Trubadurane framførte forteljingar og songar fylte med romantiserte skildringar av riddarar, jomfruer, kjærleik og korstoga. Det var på denne tida at den kjende helte- og riddarromantikken oppstod, med sterke ideal om tapperheit, ære, hovmod og, ikkje minst, kjærleik.
Musikken til trubadurane vart framført på ulike instrument som lutt, fidel, fløyter, horn, tamburin og enkle rytmeinstrument. Musikken var i hovudsak einstemt, noko som betyr at alle musikarane spelte eller song same melodilinje samtidig. Dette skapte ei sterk, tydeleg melodisk linje som var lett å danse til. Rytmen var ofte klar og tydeleg, og skapte ei energisk atmosfære som var fengande for publikum.
Eit anna viktig aspekt ved trubadurmusikken er at den var verdsleg. Det vil seie at musikken ikkje var knytt til kyrkja eller det religiøse. Dette skilde trubadurmusikken frå mykje anna musikk i seinmiddelalderen, som var sterkt prega av kyrkjemusikk og gregoriansk song. Trubadurmusikken var i staden retta mot folk flest, og handla om dei vanlege livserfaringane til menneske. Den uttrykte kjensler og forteljingar som publikum kunne kjenne seg att i, og på den måten knyte dei tettare saman.
Trubadurane levde sine liv i ein nomadisk livsstil, der dei reiste frå stad til stad for å framføre musikken sin. Dette gjorde at musikken deira vart spreidd over store geografiske område, og påverka kulturen og musikken i mange ulike delar av Europa. Slik sett kan ein godt seie at trubadurmusikken var ein form for ei omreisande kulturell rørsle som la grunnlaget for mykje av det vi i dag kjenner som vestleg musikktradisjon.
5 SPØRSMÅL
Renessansemusikken
Læringsmål
1. Periode: Renessansemusikk (1400-1600-talet)
2. Kyrkja og musikklivet
3. Musikalske verkemiddel
4. Giovanni Pierlugi da Palestrina
5. Viktige musikkformer
6. Effekten av renessansemusikk
Religiøs renessansemusikk
Verdsleg renessansemusikk
Renessansemusikken er kjend som ein periode av gjenoppvakning og innovasjon, og omfattar musikk skriven i Europa frå om lag 1400-talet til 1600-talet. Denne tidsperioda samsvarte med renessansen, ein tid då det var ei fornying av interessa for kunnskap og kultur frå antikken. Namnet "renessanse" kjem frå det franske ordet for "igjenfødd", og det er nettopp det som skjedde med kunst, arkitektur, teknologi, tankar og musikk i denne perioda.
Europeisk økonomi opplevde vekst i denne perioda, og det vart etablert større bydanningar. Det var også ei periode med åndeleg endring; reformasjonen førte til ei lausriving frå den katolske kyrkja, med ein meir personleg tilnærming til tru.
Musikklivet i denne tida vart i stor grad dominert av kyrkja. Vokalmusikken var den mest vanlege forma for musikk, men instrumentalmusikk byrja å få meir å seie utover 1500-talet.
Fleire musikalske verkemiddel kom til syne i denne perioden. Polyfoni, eit musikalsk verkemiddel der fleire sjølvstendige melodiske linjer spelast samstundes, vart svært populært. Dette kunne manifestere seg som imitasjon, der ein melodi vart etterlikna i andre stemmer i ulike toneleie, eller som ein kanon, der stemmene følgjer etter kvarandre på ein sekvensiell måte, som i ein rekkjesong.
Ein av dei mest kjende komponistane av denne tida var Giovanni Pierlugi da Palestrina, som var meister i bruk av polyfoni. På eitt punkt vart nokre komponistar litt for ivrige, og komponerte verk med opptil 50 stemmer. Dette førte til at kyrkja avgjorde at polyfonien måtte avgrensast, og at tekst skulle vere det viktigaste elementet i musikk.
To av dei mest populære musikkformene i denne perioden var motetten og messa. Motetten var ein fleirstemt komposisjon med tekst frå bibelen. Messa, på den andre sida, var ei heil gudsteneste som byggjer på melodien frå motetten.
I tillegg til den religiøse musikken, vart det også skrive mykje verdsleg musikk. Madrigalar var songar på morsmålet som skildra kjærleik, humoristiske tema og kvardagsliv. Dette var ein kontrast til den religiøse musikken, og gav folk ei meir personleg oppleving av musikk.
Renessansemusikken representerer ein betydeleg endring i korleis musikk vart komponert og framført. Med fokuset på tekst, polyfoni og uttrykk for individuelle følelsar, la han grunnlaget for dei musikalske tradisjonane som skulle følgje i dei etterfølgande hundreår.
5 SPØRSMÅL
Barokkmusikk
Læringsmål
1. Barokkmusikk som tidsperiode
2. Kjenneteikn ved barokkmusikk
3. Nye musikkformer i barokken
4. Viktige komponistar i barokken
Barokkmusikk
Barokkmusikk, ein tidsepoke i musikkhistoria som strekkjer seg frå omlag 1600 til 1750, er kjend for det store omfanget sitt og imponerande detaljrikdom. Ordet 'barokk' kjem frå det portugisiske ordet 'barocco' som tyder 'uregelmessig perle' eller 'juvel', og er ofte assosiert med overdådigheit.
I løpet av denne perioden gjekk musikk frå å vere ein del av kyrkjelege ritual til å få ei meir sentral rolle i samfunnet. Medan mellomalderen og renessansen var dominert av vokalmusikk, såg ein i barokken ei stigande vektlegging av instrumentbruk. Musikken skulle ikkje lenger berre vere til ære for Gud, men òg til nyting for kongar og adel. Dette førte til at mange fyrstar og kongar ansatte sine eigne musikarar for å skape og framføre musikk til fornøyelse og underhaldning.
Barokkmusikken er kjend for sine kjenneteikn, som inkluderer trillar og sprang, dur- og mollskalaer, og bruk av generalbass-systemet, der berre bass og melodistemme vart noterte, medan resten vart improvisert. Orgel og cembalo vart dei viktigaste akkompagnementsinstrumenta. I tillegg kjenneteikna terrassedynamikk, der musikken skiftar brått mellom sterkt og svakt, og vidarespinning, der det eine musikalske temaet grip inn i det andre.
Barokkperioden såg òg utviklinga av nye musikkformer. Dette inkluderer opera, som er eit dramatisk teaterstykke der alle replikkar er sunge, støtta av kor, orkester, scenesffekter og dramatisk handling, ofte med tragiske utfall. Oratoriet vart utvikla som det religiøse motstykket til operaen, med fokus på bibeltekstar og mindre teatralsk framføring. Andre musikkformer inkluderer fugen, som ofte blir spelt på orgel og fungerer som ein avansert kanon; concerto grosso, orkestermusikk der ei gruppe instrument har solistoppgåver; solokonserten, med berre eit instrument som solist; og orkestersuiten, som består av ulike dansar spelt etter kvarandre.
Nokre av dei mest kjende komponistane i barokkperioden inkluderer Claudio Monteverdi, som ofte blir sett på som pioneren bak operaen; Antonio Vivaldi, mest kjend for fiolinkonsertane sine, spesielt 'Dei fire årstider'; Johann Sebastian Bach, kanskje ein av dei mest kjende komponistane i historia, som skapte eit enormt korpus av musikk for kyrkje, orgel, kor, orkester og soloinstrument; og Georg Friedrich Händel, kjend for oratoria sine, spesielt 'Messias'.
På mange måtar, reflekterte barokkmusikken den overdådige og komplekse stilen som var typisk for barokken som kunst- og kulturperiode. Den vart karakterisert av dramatiske uttrykk, storslåtte komposisjonar, og utviklinga av nye musikkformer som gjenspegla i komplekse samfunnet på den tida.
5 SPØRSMÅL
Wienerklassisistisk musikk
Læringsmål
1. Wienerklassisismen (1750-1820)
2. Viktige instrument
3. Kjenneteikn
4. Viktige musikkformer
5. Viktige komponistar
Wienerklassisistisk musikk
Wienerklassisismen, som var den dominerande musikalske stilen frå 1750 til 1820, var ein periode med radikale endringar i uttrykket og forma til musikken. Dette var ei tid då komponistar søkte eit nytt, klarare, og meir lettare uttrykk samanlikna med den tidlegare barokkstilen.
Som namnet tilseier, hadde denne perioda sentrumet sitt i Wien, hovudstaden i det som i dag er Austerrike. Dette var ikkje berre ei musikalsk periode, men og eit kulturelt fenomen. Wienerklassisismen var prega av eit ønskje om å vere lettare, meir underhaldande, meir dansbar, og meir elegant enn tidlegare periodar. Ei viktig endring var at melodien no vart viktigare, og det var fritt fram for å skape sterke og tiltalande melodiar. Samstundes vart det lagt vekt på balanse, med skifting mellom sterke og svake parti, hurtige og sakte, og skiftande tempo.
Piano og strykeinstrument var dei mest sentrale instrumenta i denne perioda. Desse instrumenta tillét stor uttrykksmessig breidde, frå det stille og intime, til det dramatiske og ekspansive.
Kjenneteikna ved wienerklassisistisk musikk inkluderte kortare og lettare melodiar og tema enn i barokken, og ein større grad av lettfattelegheit og folkelegheit. Det var vanleg med eit hovudtema (ein del av musikken) og eit eller fleire sidetema (ein annan del) i verk. Musikkstilen var hovudsakleg homofon, det vil seie at berre éi stemme spelar melodien, medan dei andre stemmene akkompagnerer. Dynamikken vart no glidande, med gradvis overgang frå svakt til sterkt.
Symfonien utgjorde den viktigaste forma for orkesterverk. Denne bestod ofte av fire delar: ein hurtig innleiande sats, ein langsam sats, ein danseliknande sats, og ein hurtig avsluttande sats. Andre viktige musikkformer var sonate, ofte strukturert i tre delar (ABA), strykekvartett, beståande av to fiolinar, ein bratsj og ein cello, og opera, som kunne vere både humoristisk og eventyraktig.
Dei mest aktive komponistane i denne perioden var Wolfgang Amadeus Mozart, Josef Haydn og Ludwig van Beethoven. Desse tre komponistane hadde alle ein unik stil, men dei delte eit fokus på melodisk uttrykk, strukturell balanse og ekspressiv djupn. Dei bidrog sterkt til å forme den wienerklassisistiske stilen, og verka deira er framleis blant dei mest spelte og elska i klassisk musikk.
5 SPØRSMÅL
Romantisk musikk
Læringsmål
1. Romantisk musikk: Ei historisk utviklingsperiode
2. Demokratisering av musikk
3. Frie kunstnarar og virtuosar
4. Viktige instrument
5. Musikalske kjenneteikn ved romantikken
6. Viktige musikkformer
7. Viktige komponistar
Romantisk musikk
Romantisk musikk representerer ein viktig utviklingsperiode i musikkhistoria. Det er eit tidspunkt då det skjedde ei radikalisering av musikkuttrykket, og musikken vart meir subjektiv, djupare, og rik på emosjonell innhald. Denne perioden spende frå rundt 1820 til 1900 og hadde betydeleg innverknad på korleis musikken vart forstått og verdsett.
Eit sentralt aspekt ved romantisk musikk var at han skulle vere til glede for alle menneske, ikkje berre adelen eller dei rike. Dette representerte ei demokratisering av musikken, der kunsten ikkje lenger var bunden av interessene til adelen. Kunstnaren skildra kjensler, fantasi, glede, sorg, draumar og vonar i verk sine. Nasjonalromantikken stod sterkt, og det dramatiske vart ofte skildra.
Komponistar i romantikken vart ofte rekna som frie kunstnarar, noko som betydde at dei ikkje var bundne til nokon. Dei måtte derfor ofte selje musikken sin gjennom konsertar eller som trykte notar for å tene til opphaldet i livet. Mange av desse komponistane vart kjende som virtuosar, det vil seie meistarlege utøvarar på instrumentet sitt. Dette var særleg tydeleg på 1800-talet, då mange komponistar, som Chopin og Liszt, gjorde seg kjende som virtuose pianistar.
Instrumenta som vart brukte i romantisk musikk inkluderte piano, strykeinstrument, treblås, messinginstrument og diverse perkusjonsinstrument. Orkesteret vaks ofte i storleik, og dynamikken i musikken vart utvida.
Verka frå denne perioden er prega av større orkester, fleire tema, meir avansert struktur, sterkare og bråare emosjonelle rørsler, større dynamiske kontrastar og meir variert bruk av klang. Musikken var ikkje så bunden av eldre tradisjonar, og komponistane utvida og utvikla musikalske formar for å uttrykkje eigne idear og emosjonar.
Blant dei viktigaste musikkformene i romantikken finn vi symfoni, romansar (eller Lied), symfoniske dikt, orkestersuitar, og solokonsertar. Desse formene vart brukte for å skape musikk med djup emosjonell resonans, som ofte reflekterte den individuelle kunstnaren sitt indre liv.
Nokre av dei mest aktive komponistane i denne perioden inkluderer Franz Peter Schubert, Frédéric François Chopin, Johannes Brahms, Hector Berlioz, og Edvard Grieg. Desse komponistane bidrog til å forme og definere den romantiske perioda gjennom musikken sin, og har hatt ein varig innverknad på musikkhistoria. Dei skapte verk som reflekterte tida si, men som også har bevart si relevans og appell fram til i dag.
5 SPØRSMÅL
Impresjonistisk musikk
Læringsmål
1. Kva er impresjonistisk musikk?
2. Kjenneteikn ved impresjonistisk musikk
3. Viktige komponistar innan impresjonistisk musikk
4. Impresjonistisk musikk si påverknad
Impresjonistisk musikk
Impresjonistisk musikk, som byrja rundt 1900-talet, markerte eit stort avvik frå den romantiske måten å skrive musikk på, med si tydelege forandring i tonalitet, harmoni, struktur og takt. Dette var ein reaksjon på den omfamnanden og ofte overdrivne følelsesmessige uttrykksevna til romantisk musikk. Komponistane av impresjonistisk musikk tenderte heller mot å bruke musikken til å skildre stemningar og atmosfærar, i staden for å fortelje ei konkret historie eller uttrykkje eit spesifikt kjensleinnhald.
Impresjonistisk musikk fekk namnet sitt frå ein kunstkritikar som brukte termen for å beskrive Claude Monet sitt måleri "Impression, Sunrise". Omgrepet vart sidan overført til musikk for å skildre ein liknande stil der fokuset vart skifta frå struktur og form til sanseinntrykk og stemningar.
I impresjonistisk musikk vart tradisjonelle tonale strukturar og akkordprogresjonar ofte erstatta av atonale, polytonale og nye, uvanlege akkordar og akkordrekkjer. I staden for å konsentrere seg om melodiske tema, er det stemningar og klangar som dominerer. Rytmisk sett kan det vere vanskeleg å identifisere ein tydeleg puls eller takt, noko som gjer musikken flytande og ustabil.
Instrumenta vart òg brukte på nye måtar i impresjonistisk musikk. Til dømes kan ein finne utbreidd bruk av perkusjon, ukonvensjonelle speleteknikkar og variasjonar i dynamikk og artikulasjon som bidrog til den særprega klangfargen.
Nokre av dei mest aktive komponistane av impresjonistisk musikk inkluderer Claude Achille Debussy, som er kjend for den innovative bruken av harmoni og orkestrering. Harald Sæverud, ein norsk komponist, skapte musikk som var kjenneteikna av sterke melodiar og klar rytme, men som samstundes inneheldt element av impresjonismen. Dmitrij Sjostakovitsj, Béla Bartók og Igor Stravinskij, om enn dei ikkje alltid er direkte assosiert med impresjonismen, har også skapt verk som kan settast i denne konteksten grunna deira eksperimentelle tilnærmingar til tonalitet, harmoni og rytme.
Impresjonistisk musikk, med sin rikdom av stemningar og klangfargar, har hatt ein stor påverknad på utviklinga av musikk i det 20. hundreåret og fram til i dag. Den representerer ei tid der komponistar byrja å eksperimentere med nye uttrykk og teknikkar, og har dermed gjeve oss ei rekkje meisterverk som framleis fascinerer lyttarar i dag.
5 SPØRSMÅL