iNorsken er eit opplegg for norsk i skulen. Det inneheld 15 tema, som igjen tek for seg ulikt fagstoff, sjangerlære, lesing, litteratur- og språkhistorie, litteraturarbeid og arbeid med ulike skrivemåtar. Nynorsk språk er nytta!
iNorsken versjon 2.0 er i alfa, som betyr at opplegget framleis er i utviklingsfasa.
Meg sjølv
Er du klar for eit spennande leseprosjekt? Fyrst skal du skrive ein tekst om deg sjølv. Kanskje du vil fortelje om favorittaktiviteten din, eller ein spesiell ferie? Med SALTO-metoden vil vi arbeide med lesinga di, og gjere det meir gøy. Vi skal òg lære om ordklassene som substantiv, og korleis vi bind saman tekstar. Vi skal sjå på detaljar som stor og liten forbokstav, korleis vi brukar punktum, og korleis vi lagar avsnitt. Til slutt, skal vi øve på å bruke ordlister. Det kan høyrest mykje ut, men det blir ein morosam måte å lære norsk på!
Å fortelje
Å fortelje og skrive historier er ein kreativ prosess. Du brukarar adjektiv, ord som beskriv noko, for å gje liv til historia di. Tenk på synsvinklar, kva perspektiv ser vi historia frå? Det hjelper å førestille seg scenene i detalj. Handlingsreferat gir oss ein snøgg oversikt over kva som skjer, medan indirekte tale og tankereferat lèt oss sjå karakterane sine tankar og ord. Skildring med ulike ordtypar hjelper oss å forme ei levande verd. Verkemidlar som kontrast, samanlikning og symbol kan gje djupare meining i teksten. Aksentteikn og rett samanskriving eller særskriving er viktig for korrekt språk.
Eventyrleg
Eit eventyr er som ei magisk dør til ei anna verd. Når du les eller skriv eit eventyr, går du inn i ei rolle og lever deg inn i ei historie. Eit manus er som eit kart over den historia. Verb fortel oss kva som skjer, som 'spring', 'et' eller 'drøymer'. Replikkar er ord personane i eventyret seier. Eit hermeteikn (') viser ofte eigarskap, som 'hunden sin ball'. Ein bindestrek (-) bind saman ord, som i 'eventyr-verda'. Tankestrek (–) er som eit lite pust i teksten. 'Å' og 'og' er ulike. 'Å' blir brukt før verb, 'og' bind saman setningar eller ord. Dobbel konsonant endrar uttale, som 'latter' og 'lèt'. Dette skal du få prøve deg på no!
Sakleg
Avis er ein type medium der ein kan finne ulike sjangrar som nyheitsartikkel, fagartikkel, intervju og lesarinnlegg. Nyheitsartiklar informerer oss om noko som skjer, medan fagartiklar forklarar eit spesifikt emne grundig. Intervju er ein samtale mellom journalist og ein person, og i lesarinnlegg kan alle uttrykkje meiningane sine. I ei elevavis kan du prøve deg i alle desse sjangrane! Å argumentere betyr å forklare meininga di med gode grunnar. Kjeldebruk er viktig for å vise at informasjonen du gir er påliteleg. Utforsking i tekst handlar om å leite etter meining, og å beskrive er å gi detaljert informasjon. Tema- og kommentarsetningar er viktige for å vise kva teksten handlar om, og spørjeteiknet brukar vi når vi stiller eit spørsmål. Det er viktig å meistre alle desse tinga når du skal skrive sakleg!
Norrøn tid
Norrøn tid var ei spennande æra i historia vår, då språket vårt, norrønt, var i bruk. Snorre Sturlason, ein kjent islandsk skald, skreiv Heimskringla, ei stor samling av kongesoger. Han oversatte også Edda, ei samling av gude- og heltedikt. Ein kjend del av Edda er Håvamål, Odin sin visdom, og Trymskvida, forteljinga om da Thor mista hammeren sin. Eit anna kjenneteikn ved norrøn tid er islandske ættesoger, som er historier om ættene på Island. Språket vårt tilhøyrer den indoeuropeiske språkfamilien, og i vikingtida snakka folk gammalnorsk (norrønt språk).
Retorikk
Å skrive sakleg krev meir enn berre ord på papir. I kjernen av sakprosa ligg retorikk; kunsten å overtyde medan ein samstundes respekterer fakta og sanning. I debattar og talar er det avgjerande å ha ein klar, men balansert argumentasjon. Kritisk lesing er nøkkelen til å forstå og avsløre feilaktige påstandar, spesielt i ei tid med falske nyheiter og forvrengt informasjon. Kjeldekritikk sikrar at vi byggjer argument på solide grunnlag. Å skrive sakleg handlar om å utforske, reflektere og klart formidle kunnskap, slik at vi ikkje berre informerer, men også vekkjer interesse og tillit hos lesaren eller tilhøyraren.
Novella
Å lese og arbeide med noveller kan vere ei svært givande erfaring både for elevar og lærarar. Novelle som sjanger er kort, men har ofte eit sterkt fokus på tema og karakterutvikling. Det gir rom for djupnelesing og analyse. Ein kan utforske ulike virkemiddel som forfattaren bruker, som symbol, metaforar og kontrastar. Dette kan hjelpe ein å forstå underliggjande tema og budskap. Å analysere noveller handlar ikkje berre om å identifisere virkemiddel, men også om å forstå korleis dei fungerer i samspel med resten av teksten. Når det gjeld språklege aspekt, er bruk av konjunksjonar og korrekt kommabruk vesentleg for å forstå setningsstruktur og tekstens flyt. Det er også nyttig for elevar å lære dette for å kunne skrive betre sjølve.
Dansketida
Etter 1350 gjekk Noreg gjennom fleire kulturelle og språklege periodar. Mellomnorsk tid, frå 1350 til 1525, var prega av dialektvariasjon.I dansketida, 1536–1814, vart dansk det dominerande skriftspråket, noko som påverka norsk språkutvikling. Under barokken, frå midten av 1600-talet, oppstod ein rik diktartradisjon med religiøs og dramatisk litteratur. Opplysningstida, på 1700-talet, fokuserte på fornuft og vitenskap, og Ludvig Holberg vart ein nøkkelfigur med verk som "Erasmus Montanus". "Det Norske Selskab", stifta i København, fremja norsk litteratur og språk, og Johan Herman Wessel #skilje# seg ut med sin satire.
Å dikte
Poesi er ei kunstform som uttrykkskjer kjensler, tankar og erfaringar gjennom rytmisk språk. Flyt i poesi skapar ein naturleg rytme som gjer det lettare å fange lesaren si oppmerksomheit. Kortdikt, ofte knappe i form, krev presisjon i kvart ord. Lesing av poesi opnar for tolking og djup forståing av innhaldet. Arbeid med dikt inneber både analyse og kreativ skriving, der ein utforskar språklege verkemiddel som subjunksjonar, som er sterke uttrykk for kjensler, og apostrofar, ein direkte appell til ein person eller eit objekt. Skriving av poesi utfordrar oss til å meistre vanskelege lydar og ord, og bruk av skråstreken kan skape pausar eller dele diktet i segment. Poesi er ein verda av ord og rytme som inviterer lesaren til å utforske og tolke.
1800-talet
Noreg på 1800-talet var ei tid med store kulturelle og litterære omveltingar. Kulturstriden spegla ein konflikt mellom romantikken, med Henrik Wergeland og nasjonalromantiske idear, og Johans Sebastian Welhaven sitt meir konservative syn. Camilla Collett og Bjørnstjerne Bjørnson utforska sosiale spørsmål og nasjonal identitet. Overgangen til realismen vart markert av Henrik Ibsen sitt samtidsdrama, som utfordra samfunnsnormene. Alexander Kielland og Amalie Skram bidrog til naturalismen med verk som kritisk undersøkte mennesket sine vilkår. Romanen vart ein viktig sjanger for å utforske individet og samfunnet.
Språket i Noreg
Etter 1814 gjekk språket i Noreg gjennom store endringar. Riksmål og landsmål, som seinare vart kjend som bokmål og nynorsk, utvikla seg som skriftspråk. På byrjinga av 1900-talet var språket prega av ein strid mellom desse to målformene. Rettskrivingsreforma frå 1917 var eit forsøk på å nærme dei til kvarandre. På 1920- og 1930-talet heldt språkutviklinga fram, og etter krigen, frå 1940- til 1970-talet, vart språkpolitikken meir inkluderande. På 1980- til 2000-talet såg vi ei liberalisering av språknormene. I dag er språksituasjonen prega av ein balanse mellom bokmål og nynorsk, der begge er offisielle språk. Typisk ordtilfang og skrivemåte varierer mellom dei to, med bokmål nærare dansk skriftspråkstradisjon og nynorsk meir basert på norske dialektar.
1900-talet
Litteraturen i Noreg på 1900-talet gjekk gjennom fleire fasar, frå nyromantikken med vekta si på individet og naturen, illustrert ved Sigbjørn Obstfelder sine verk, til Knut Hamsun som utforska psykologien bak det å vere menneske, med bøker som "Sult". Nyrealismen spegla samfunnsendringar og daglegliv, medan Sigrid Undset skildra historiske og kvinneroller med djup innsikt. 1930-talet var prega av ein kulturdebatt som utforska nasjonal identitet og modernitet. Kamplyrikken under krigen uttrykte motstand og håp, og etterkrigsåra førte til ein litteratur som reflekterte over krigen sitt ettermæle. På 1970-talet såg ein ein bølgje av politisk engasjert litteratur, som utforska sosiale og politiske spørsmål, noko som vidareformidla ei tid prega av endring og refleksjon.
Reklame
Reklame er ein viktig del av vår kvardag og påverkar oss på mange måtar. Den rettar seg spesielt mot barn og ungdom gjennom skjult reklame og bruk av populære kulturfigurar som heltar eller antiheltar. Propaganda kan bli brukt til å forme meiningar, medan lyd og bilete, inkludert fargar, rørsler, og musikk, skapar ei stemning som fengjer. Retorikk og ulike verkemiddel i reklamen, som bruk av utropsteikn og visuelle bilete, påverkar kjenslene og avgjerdene våre. I reklame om kropp og ideal, vert ofte urealistiske kroppsbilete presentert, noko som kan påverke sjølvbiletet til unge. Å lage effektiv reklame krev forståing av desse elementa, og dessutan kunnskap om språklege verkemiddel som forkortingar, orddeling, og bruk av prosent og promille for å formidle informasjon presist og overtydande.
Talemål
Språk er levande og endrar seg kontinuerleg, noko som speglar seg i mangfaldet av dialektar og geolektar over heile landet. Kvar region, og ofte kvar bygd, har sitt eige særpreg når det gjeld uttale, ordtilfang og grammatikk. Dette kan inkludere forskjellar i målmerke som høgtone og lågtone i intonasjon, variasjonar av r-lyden, og fenomen som tjukk l og palatalisering. Nokre dialektar har unike trekk som blaute konsonantar, spesielle former for personlege pronomen, nektingsadverbet, apokope, og ulike infinitivsendingar. Desse språklege variasjonane vitnar om eit rikt språkleg mangfald og er ein viktig del av den kulturelle identiteten vår. Gjennom samhandling og påverknad frå andre dialektar og språk, held språket seg dynamisk og i stadig utvikling.
