KVEN VAR DEI FØRSTE AMERIKANARANE?

- 1620
- "Mayflower"
- puritanere (kristne protestantar som ynskte å endra kyrkja) forlét Storbritannia
- forfølgt på grunn av gudstrua si

- nybyggjarsamfunn
- koloni
- Massachusetts
- østkysten av USA
- bibelen var i starten rettesnor for samfunnet
- trong snart fleire lover

- mange innvandrarar frå andre land
- Tyskland, Frankrike og Nederland
- fattige eller undertrykt i heimlandet
- ny start og eit betre liv
 
- nybyggjarar
- indianarar (barbariske villmenn som kunne temmast) 
- indianarane kjempa for å halda på landet og kulturen sin

KORLEIS GJEKK KRIGEN MELLOM ENGLAND OG FRANKRIKE OM KOLONIANE?

- 1750
- 13 koloniar langs Atlanterhavet
- britane ville ta landområde på vestsida av fjellkjeda Appalachene
- Frankrike hadde kontrollen der

- England og Frankrike utkjempa mange krigar
- Franskmennene vann fleire slag
- hjelp av indianarane
- britane sigra

- Frankrike gav opp
- George Washington mykje av æra for det
- fredsavtala i Paris i 1763
- Frankrike gje frå seg områda austom elva Mississippi til britane
- utanom New Orleans

KVIFOR LAUSREIV KOLONIANE SEG FRÅ ENGLAND?

- krigen mot Frankrike
- dyr for Storbritannia
- gjeld
- få inn pengar, men korleis?
- kravde ulike avgifter av koloniane
- 1765: stempelavgifta

- nekta å godta
- "No taxation without representation"

- Storbritannia gav til slutt opp
- valde å halda på avgifta på te
- koloniane likte dette dårleg
- Bostonmasakren

KORLEiS LAUSREIV KOLONIANE SEG FRÅ ENGLAND?

- 1773: bråk i byen Boston
- tre skip lasta med te som kom til byen
- innbyggjarane nekta å losse 
- grunnen: teavgifta 

- ei gruppe menn utkledd som indianarar
- kasta 45 tonn te til ein verdi av 50 000 dollar på sjøen
- The Boston Tea Party

- hamna i Boston vart stengt av britane
- soldatar mot amerikanarane
- koloniane: ein felles hær som vart leidd av George Washington
- "Bort frå England!"

- 1776: Philadelphia
- sjølvstendefråsegna
- 4. juli er USAs nasjonaldag

- krig mellom koloniane og Storbritannia
- George Washington leidde kampen
- veltrena, engelske troppar

- gjekk det dårleg for amerikanarane til å byrja med
- Frankrike støtta amerikanarane

- kvinner var oppteke av politikk
- sydde klede og anna til soldatane
- døtrene til fridomen

- enda med at dei britiske troppane måtte gje seg
- 1783: fredsavtale i byen Versailles i Frankrike

- 13 uavhengige koloniar
- gjekk saman i ein union, The United States of America, USA
- 1789: eiga grunnlov
- George Washington valt til USAs første president

KORLEIS SKULLE USA STYRAST ETTER SJØLVSTENDEKRIGEN?

- George Washington
- organ som kunne halde statane saman
- kvar koloni vart ein eigen delstat
- styre sine eigne saker
- heile landet velja ei felles nasjonalforsamling
- Kongressen: Huset til representantane og Senatet

- Kongressen
- gje landet lover
- retten til å erklæra krig
- ta seg av tilhøvet til andre land
- avgjera skattar og løyva pengar til utgifter

- valmenn
- velja ein president
- den utøvande styresmakta

- domstolar
- passe på at lovane i landet vart følgd
- høgsterett: den øvste domstolen
- ingen har nokon styresmakt over den

- fordelte makta i landet etter idene til Montesquieus
- hinderet at nokon fekk for stor makt

KVA FOR RETTAR FEKK FOLK I USA?

- dei 13 koloniane
- eit nytt land
- ingen eineveldig konge eller adel
- folk hadde for det meste like høve

- likevel, landa brukte slavar
- forbode etter borgarkrigen som slutta i 1865
- krigen mot indianarane
- heilt fram til 1890
- kvinner, slavar eller indianere hadde ikkje politiske rettar
- kvite menn med eigedom fekk lov til å røysta

KVEN VAR LUDVIG XVI?

- den franske revolusjonen
- 1789
- svolten var verst for dei fleste franskmennene

- Ludvig 16. og Marie Antoinette
- budde i eit praktfullt slott i byen Versailles (versal)
- luksus

- kongen var ubesluttsam og lite oppteken av politikk

KVA SKJEDDE PÅ STENDERFORSAMLINGA I 1789?

- Frankrike
- stormakt i verda
- brukt store summar på krigen i Nord-Amerika
- auka skattane til dei fattige
- kongen ynskte støtte av landet sitt i ei stenderforsamling (1200 menn)
- hadde ikkje vore samla på 175 år

- svært ulike tankar om møtet
- tredjestanden
- kvar representant skulle telje som ei stemme
- kunne få fleirtal på denne måten
- første- og andrestanden nekta

- 17. juni
- tredjestanden erklærde at han var landet si nasjonalforsamling
- kongen motsette seg

- tre dagar seinare
- kongen gav seg
- geistligheit og adel måtte samarbeida om problema i landet - tredjestanden vann første runde
- Grev de Mirabeau vart leiar

KVIFOR VART BASTILLEN STORMA

- Kongen var skremd
- kalla inn soldatar
- 14. juli braut det ut opprør
- folk fekk tak i skytevåpen (frå militærlageret "Hotel dei sine Invalides")
- Nokon meinte det var kuler og krutt på Bastillen (òg fengsel)
- festninga vart storma

- Bastillen var symbolet på det urettferdigheten i landet

HVA SKJEDDE NATT TIL 5. AUGUST 1789?

- 5. august 1789
- nasjonalforsamlinga samla
- adelen gav avkall på alle særrettar
- alle skulle vere like for lova 

- stendersamfunnet var historie
- Kongen skulle enno ha makt, men var ikkje lenger eineveldig

- Slagordet for revolusjonen: "Fridom, likskap, brorskap"

KVA SA MENNESKERETTSFRÅSEGNA FRÅ 16 . AUGUST 1789?

- I Versailles heldt nasjonalforsamlingen fram arbeidet med reformarbeidet
- 26. august: menneskerettsfråsegna 
- bygde på tankane til opplysningsfilosofane Montesquieu, Voltaire og Rousseau
- kvart menneske var fødd med naturlege rettar
- oppgåva til staten
- verne folk
- passe på at ingen vart halden i fengsel utan lov og dom
- nye og revolusjonære tankar

- òg ny grunnlov
- ferdig i 1791
- bestemde at kongen ikkje skulle vere eineveldig
- folket skulle velje ei nasjonalforsamling
- styresmakt til å gje lóvar
- vedta skattar
- styre pengebruken til staten
- alle skulle vere like for lova 
- same rettar og plikter

KVA VAR KVINNEMARSJEN TIL VERSAILLES?

- i Paris heldt uroa fram 
- folk mangla mat
- kvinnene var misnøgde
- lange brødkøer
- høge prisar

- tog av tenestejenter, prostituerte, gatehandlarar og husmødre gjekk mot Versailles og kongen
- òg menn og soldatar frå Nasjonalgarden
- kanonar, gevær, spyd og høygaflar
- krav: skaffa folkesetnaden mat, og at kongen flytta til Paris

- kongen lova mat
- ville ikkje flytta inn til byen
- slottet vart storma
- kongen måtte gå med på kravet til kvinnene
- flytta til Paris

- kvinner påverka den politiske utviklinga
- kongen måtte stå til ansvar for heile folket

KORLEIS VART KONGEN AVSATT?

- statsleiarane i Austerrike og Preussen
- frykta det som skjedde i Paris og Versailles
- redde for revolusjon

- 1792: styrkar frå desse landa inn i Frankrike
- frigjere kongen
- truga med å jamna Paris
- franskmennene meir og meir overtydt om at kongen var ein forræar
- kvitta dei seg med det gamle kongeflagget, veifta med det
- trikoloren vart det nye flagget
- nasjonalsongen vart Marseillaisen

- mange av soldatane i Sveitsergarden, kongen sine livvakter, vart drepe
- slottet vart sett i fyr
- 10. august 1792: kongen og dronninga fengsla
- kongen vart avsett

- ny nasjonalforsanlling
- NasjonaIkonventet
- republikk
- landet leia av ein president
- kongen vart skulda for landsforræderi
- avretta med ein giljotin 21. januar 1793

KVA SKJEDDE ETTER AT KONGEN VAR AVRETTA?

- avrettinga
- splitta det franske folket
- sette frykt i kongehusa i Europa
- revolusjonen kunne spreie seg

- konventet
- kamp om kven som skulle styre landet
- spenninga vart ti eit blodbad
-titusener av menneske avretta
- òg medlemmar av revolusjonsrådet

- velferdskomitèen 
- makta i landet
- leia av Georges Danton
- ynskte å oppretta ein stat der alle var vener
- ville i tillegg utnemne “mildhetsutvalget”
- trappa ned avrettinga av motstandarar
- Maximiliende Robespierre var usamd
- ingen verkeleg ven av revolusjonen kunne snakke om mildhet
- Danton og venene hans måtte døy
- Danton vart avretta

KORLEIS STYRTE ROBESPIERRE?

- Robespierre kom til makta
- sette grunnlova til side
- innførde eit diktatur
- sjølv som leiar

- terror 
- 27. juli 1794: Robespierre sjølv dømd til døden
- Direktoriet, ei gruppe på 5 mann styrde Frankrike fram til 1799

- Napoleon Bonaparte
- ikkje spelt noko sentral rolle i revolusjonen
- brukte det som skjedde til å ta makta

- tankane om revolusionen vart spreidd til resten av Europa gjennom krigar
- tok tittelen keisar
- viste at han svikta revolusjonen sine idèar

KVEN VAR MARIE OLYMPE DE GOUGES?

- Marie Olympe de Gouges
- kjempa for rettane til kvinner under revolusjonen
- kvinner fekk ikkje røysterett i grunnlova frå 1791
- skreiv rettsfråsegna til kvinnene
- hengde opp på murane i Paris
- kravde like rettar for kvinner og menn

- farlege tankar
- langt farlegare var det likevel at de Gouges kritiserte Robespierre
- 1793: Gouges arrestert
- dømt til døden og avretta i giljotin
- tankane hennar om like rettar for menn og kvinner levde vidare